ZESTAWIENIE
ABSTRAKTÓW
mgr
Stanislav Aprilashvili (Uniwersytet Warszawski)
s.aprilashvili@student.uw.edu.pl
Wpływ „Ustawy o
zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako języka państwowego” na
nauczanie języka polskiego we Lwowie
W
całej Ukrainie działają 273 szkoły, w których nauczanie jest prowadzone w
języku mniejszości narodowych. Najliczniejszą grupą szkół są placówki, w
których językiem wykładowym jest język rosyjski – jest ich 125. Szkół z polskim
językiem nauczania jest 4, z czego 3 znajdują się w obwodzie lwowskim. W
poprzednim roku szkolnym do szkół tych uczęszczało 929 uczniów. Po rewolucji na
Euromajdanie w Kijowie i po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2014 roku nowe
władze zaczęły wprowadzać reformy różnych dziedzin funkcjonowania państwa, w
tym edukacji. Celem reformy edukacji, która otrzymała nazwę „Nowej ukraińskiej
szkoły”, jest stworzenie placówek oświatowych, w których będą kształcić się
przyszli innowatorzy i odpowiedzialni obywatele. Częścią zmian jest przejście
na inny tryb nauczania w językach mniejszości narodowych, który miał być
dookreślony w późniejszych dokumentach i strategiach. Rzeczywistym celem
wypowiadanym w kuluarach jest ograniczenie liczby szkół, w których nauczanie
jest prowadzone w języku rosyjskim – głównie w południowo-wschodnich regionach
kraju. Zgodnie z „Ustawą o zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako
języka państwowego” zmianie ulegnie sposób prowadzenia zajęć w szkołach
mniejszości narodowych. W tych placówkach nauczanie odbywało się dotąd wyłącznie
w języku mniejszości (z wyłączeniem przedmiotów „język ukraiński”, „literatura ukraińska”, „historia Ukrainy”, „obrona
ojczyzny”). Sytuacja ta ma się zmienić od przyszłego roku: nauczanie w klasach
1-4 ma być prowadzone w języku mniejszości, język ukraiński zaś ma być jednym z
przedmiotów; w klasach 5-9 – 80% przedmiotów będzie wykładanych w języku
mniejszości narodowych; w klasach 10-11 – 40% przedmiotów w języku mniejszości
narodowych. We Lwowie działają dwie szkoły z polskim językiem nauczania – nr 10
im. św. Marii Magdaleny, a także nr 24 im. Marii Konopnickiej. Szkoły te są
centrami rozwoju języka polskiego w mieście, a także wychowania patriotycznego
młodzieży z rodzin polskich i mieszanych. Po implementacji zmian oświatowych
może zmienić się poziom znajomości języka polskiego wśród uczniów, a także
stopień poprawności używanego języka (do szkół uczęszczają również dzieci z
rodzin mieszanych i niepolskojęzycznych). Podczas wystąpienia zostaną
wypunktowane skutki wprowadzenia reformy oświatowej dla polskich szkół we
Lwowie, zaprezentowane podstawowe założenia polityki językowej Ukrainy, a także
polityka językowa Polski w kontekście edukacji polonijnej.
dr
hab. prof. UKW Iwona Benenowska (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy)
ibene@ukw.edu.pl
Listy Marii
Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej z aksjolingwistycznej perspektywy badawczej
Listy
prywatne Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej stanowią bogate źródło materiału
badawczego. Analizy aksjolingwistyczne odkrywają różnorodne aspekty procesu
wartościowania. W referacie zostaną one zawężone do jednego typu obiektów –
kulinariów, aby na ich przykładzie zaprezentować próby rekonstrukcji formuł
sądów wartościujących, typologii środków wartościujących wykorzystywanych przez
poetkę w prywatnej korespondencji z mężem w czasie II wojny światowej.
Wystąpienie pozwoli również poznać postać autorki „Różowej magii” z nieco
innej, mniej znanej strony.
dr
hab. Ewa Boksa (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)
ewa.boksa@ujk.edu.pl
Wykrywanie i klasyfikacja
emocji oraz jej wpływ na intencję w wypowiedziach Contact Centre
Na
przestrzeni ostatnich lat systemy Contact Center coraz częściej korzystają z
algorytmów sztucznej inteligencji odpowiadających za różnego rodzaju
wyspecjalizowane zadania. W obszarze tym bardzo dużą popularność zdobywają
rozwiązania wirtualnych asystentów, implementowane w postaci voicebotów oraz
chatbotów. Jednym z głównych zadań wirtualnego asystenta jest rozpoznawanie
intencji klienta, a od skuteczności poprawnego określenia intencji zależy
skuteczność pracy tych mechanizmów. Należy podkreślić, że dość często na rzeczywistą
intencję wyrażaną w rozmowie przez klienta bezpośredni wpływ mają również
emocje, jakie towarzyszą tej konwersacji. Rozumienie implicytnych
(wnioskowanych z kontekstu, domyślnych) znaczeń, interakcja między znaczeniami
literalnymi (dosłownymi) a relewantnymi (istotnymi) informacjami zawartymi w
kontekście sytuacyjnym są możliwe dzięki koincydencji z warstwą emocjonalną. W
przypadku ludzi rozpoznawanie stanów afektywnych występujących podczas rozmowy
jest procesem całkowicie naturalnym. Natomiast, w przypadku wirtualnych
asystentów uwzględnianie takich stanów podczas rozmowy jest zagadnieniem nowym
i trudnym. Ogólnie w literaturze znane są różne metody automatycznego
rozpoznawania emocji z sygnałów dźwiękowych oraz z wiadomości tekstowych.
Metody te w przypadku sygnałów audio bazują zwykle na nagraniach studyjnych o
bardzo dobrej jakości, w których emocje symulowane są często przez aktorów. W
odniesieniu do danych tekstowych rozwiązania znane skupiają się głównie na
analizie treści komentarzy lub widomości komunikatorów tekstowych. Nie są znane
implementacje metod rozpoznawania emocji dla kanałów głosowych oraz kanałów
tekstowych rzeczywistych systemów Contact Center. Ponadto w literaturze
naukowej nie zostało określone, jakie konkretnie typy emocji w zastosowaniach
systemów Contact Center są istotne z punktu widzenia realizowanych przez nie
działań. W związku z powyższym głównym celem niniejszej pracy było
zaproponowanie Klasyfikacji Emocji Służącej do Maszynowego Identyfikowania
Zabarwienia Afektywnego Treści Rozmów dedykowanej bezpośrednio branży Contact
Center. W oparciu o przeprowadzone badania wykazano również przydatność
zaproponowanej w pracy Klasyfikacji.
dr
Elwira Bolek (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)
elwira.bolek@mail.umcs.pl
Znaczenia obrazu w
znaczeniach języka - co się kryje pod nazwą “multimodalność drugiego stopnia”
Zakres
referatu jest związany ze wstępnymi badaniami na temat nieautonomiczności
znaków i znaczeń w kreatywnych komunikatach multimodalnych i (pozornie) czysto
wizualnych. Obserwacji poddam rysunki satyryczne, ilustracje prasowe i plakaty
– komunikaty, dla których zrozumienia istotna jest analiza tak zwanych metafor
wizualnych (których i domena źródłowa, i docelowa ma znakową formę obrazów). W
referacie zastosuję podejście kognitywne, które pozwala na korzystanie z całej
kulturowej wiedzy odbiorcy przy czytaniu komunikatów utrwalonych w różnych
mediach, daje możliwość odwoływania się nie tylko do znaków, ale też do pojęć.
Podejście to implikuje więc pewną nieostrość w klasyfikacji na metafory
językowe, wizualne i multimodalne. Zasygnalizuję, że czysta wizualność metafory
jest zazwyczaj jedynie pozorna, bo rozumienie przenośni (również tej złożonej z
dwóch obrazowych znaków) często wymaga przywołania tekstu językowego, na
przykład fragmentu utworu literackiego, frazeologizmów lub językowych znaczeń
polisemicznych, znanych z języka ojczystego (L1). Inspirująca w kontekście
założeń z badań wstępnych jest dla mnie koncepcja Agnieszki Libury, która
proponuje nazwy: „metafory pozornie monomodalne wizualne” oraz „multimodalność
drugiego stopnia” (Libura 2019: 64, 79), eksponując fakt występowania istotnych
związków między kodami, niewidocznych w samym komunikacie, ale ważnych do
uwzględnienia w analizie, a czasem wręcz warunkujących rozumienie obrazu.
Nierzadko zdarza się, że obraz jest ilustracją powszechnie zrozumiałych znaczeń
polisemicznych czy związków frazeologicznych języka polskiego (jak w
przywołanym i analizowanym przez Liburę rysunku Witolda Mysyrowicza, na którym
ręce mężczyzny to grabie, a aktualizującym się znaczeniem jest polisemiczne „grabić”
– ‘bezprawnie zabierać, rabować, łupić’, czy omawianych w moim referacie
przykładach wizualizacji związków frazeologicznych w rysunkach Andrzeja
Milewskiego oraz ilustracjach prasowych Pawła Jońcy. W referacie stawiam więc
hipotezę, że w komunikatach multimodalnych i wizualnych rzadko mamy do
czynienia z metaforami czysto wizualnymi, a często zrozumienie obrazowych
składników przekazu wymaga przywołania faktów językowych (na przykład tekstów
utworów czy fragmentów dzieł literackich), frazeologizmów, językowych znaczeń
polisemicznych), powszechnie znanych i rozumianych w języku ojczystym.
dr hab. prof. UW Katarzyna Dróżdż-Łuszczyk
(Uniwersytet Warszawski)
kdrozdz@uw.edu.pl
Wybrane problemy z interpretacją fonologiczną polskich głosek zwarto-wybuchowych
Na zajęciach z fonetyki współczesnego języka
polskiego prowadzonych (najczęściej) na pierwszym roku studiów filologicznych i
logopedycznych polskie głoski [k΄] oraz [g΄] budzą wśród słuchaczy wiele
wątpliwości i pytań. Do kwestii wywołujących dyskusje należą zarówno te
związane z miejscem artykulacji i miękkością obu głosek, a dokładniej tego, czy
są to głoski środkowojęzykowe miękkie, czy tylnojęzykowe zmiękczone, jak i
rozstrzygnięcia dotyczące ich interpretacji fonologicznej, uznania wymienionych
głosek za warianty podstawowe fonemów /k΄/, /g΄/. Problemy zaczynają się już na
etapie wprowadzania alfabetu fonetycznego, kiedy studenci chcą usłyszeć
jednoznaczne odpowiedzi na pytanie, czy znak diakrytyczny mają umieszczać nad
znakiem k, g (czyli stosować zapis [ḱ], [ǵ]) jak dzieje się to w przypadku
głosek miękkich [ś], [ź], [ć], [ӡ́], [ń], czy też miejsce znaku jest obok, jak
w przypadku głosek zmiękczonych (por. [s΄] w [s΄inolok], [z΄] w [kol΄iz΄i̯a]).
Jest to o tyle istotne, że we współczesnej polszczyźnie głoski miękkie mają w
większości interpretacji fonologicznych status osobnych fonemów, głoski zaś
zmiękczone są wariantami pozycyjnymi odpowiednich fonemów twardych. Dodatkową
dydaktyczną komplikację wprowadzają zasady wymowy regulujące realizacje
połączeń literowych kie, gie, kio, gia. W referacie postawione zostanie pytanie
o to, czy współcześnie /k'/ oraz /g'/ warto wskazywać w perspektywie
dydaktycznej jako odrębne fonemy, czy raczej głoski [k'] i [g'] należy
traktować jako warianty pozycyjne odpowiednich fonemów twardych. Zaprezentowane
i przedyskutowane zostaną dotychczasowe rozstrzygnięcia fonologiczne oraz
przywołane badania nad współczesną wymową. Wyniki obserwacji eksperymentalnych
zostaną zderzone z rozstrzygnięciami teoretycznymi (w wybranej metodologii).
dr Angela Espinosa Ruiz (Uniwersytet
Warszawski)
a.espinosa-ruiz@uw.edu.pl
Hodny TikTok: Belarusian-Language
TikTok Videos as a Cultural Phenomenon
Even though it is the language of the country's titular nation, the Belarusian
language has suffered a difficult historical path and been the object of
systematic discrimination even after the fall of the Soviet Union in 1991:
neglected on both an institutional and an everyday level, the language was
designated as ‘vulnerable’ in the UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages
in Danger, on 30 May 2013. In recent years, the use of the Belarusian language has
been stereotyped as being connected to the political opposition (to Belarus'
president Alaksandr Łukašenka, in office since 1994), tied to rural contexts or
certain professions (such as those of writers and teachers). Nevertheless,
several initiatives with the objective of promoting the language's revival
(colloquially known as 'soft Belarusization') have been created: language courses
like 'Mova Cikava' and 'Move Nanova'; bilingual editions of the country's literary
classics, or free creative spaces enabling Belarusian speakers to exchange
ideas and put their linguistic abilities into practice. In our presentation, we
will analyze one of the most recent (and viral) phenomena related to the
popularization of Belarusian: 'Hodny TikTok' ('Worthy TikTok), on the
video-based social platform. 'Hodny TikTok' is especially remarkable inasmuch
as it has been able to attract the attention of the youngest generations of
Internet users (the movement is highly populated by Belarusian teenagers), and
in that it offers short, digestible Belarusian-language content on a wide variety
of subjects presented by extremely different and unique creators. Our goal is
to revise some of the most prominent video blogs within the 'Hodny TikTok'
movement, as well as to realize a general analysis of the movement as a whole
and its reception within the Belarusian-language Internet community. We will pay
special attention to those vlogs which not only use the Belarusian language as
their vehicular language, but also promote and viralize Belarusian literature,
music and culture.
PhD Azmat Farooq Ahmad Khurram (Khwaja Fareed University of Engineering
& Information Technology, Rahim Yar Khan, Pakistan)
azmatfarooqazmat@gmail.com
Effect of Metacognitive Self-Consciousness on Research Burnout: An
Experiment
Metacognitive Self-Consciousness pertains to the knowledge and
monitoring of thoughts. Research Burnout is long-term stress causing physical
and psychological exhaustion from research activities. Thus, a survey study was
conducted to explore the effectiveness of metacognitive self-consciousness on
research burnout. A single group pretest-posttest control group design was used
to collect quantitative data from sixty-two PhD research students from
different public sector universities. A validated and reliable questionnaire
was used to record research burnout. Similarly, a self-developed, validated,
and reliable questionnaire was used to collect data on metacognitive
self-consciousness. After the pretest, the research students were provided
intervention through a one-hour zoom classroom on metacognitive self-consciousness
to overcome research burnout. The data were processed and analyzed through SPSS
version 25. The results concluded that metacognitive self-consciousness
remained significantly effective for research burnout. It is recommended that
metacognitive self-consciousness may be taught as a subject to research
students. They may be made aware of the risk of research burnout also.
dr hab. prof. UMK Małgorzata Gębka-Wolak
(Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
mge@umk.pl
U progu językowej (r)ewolucji. Gramatyka niebinarna jako uzupełnienie
systemu morfoskładniowego współczesnej polszczyzny
Potrzeby komunikacyjne użytkowników języka to
– jak wiadomo – źródło zmian na różnych poziomach struktury danego systemu
językowego. Z tego powodu wydaje się niemal pewne, że system gramatyczny języka
polskiego w najbliższych czasach będzie podlegał zmianom, które pozwolą
uwzględniać komunikacyjne potrzeby osób niebinarnych. Dla badaczy języka jest
jasne, że polszczyzna współczesna przede wszystkim „podlega prawom uzusu”. O
kierunku i mechanizmach rodzących się na poziomie uzusu zmian językowych warto
jednak publicznie rozmawiać. Dzięki temu możliwe będzie wypracowywanie takich
rozwiązań, które spełniałyby społeczne oczekiwania i miałyby szansę utrwalić się
w języku. Temu celowi służyć będzie proponowane wystąpienie. Stanowi ono
zarazem kontynuację wcześniejszych rozważań autorki (zob. „Prace Językoznawcze”
2022/1), w których przedstawione zostały podstawy wewnętrznej organizacji
koncepcji niebinarnej polszczyzny, zaprezentowanej na stronie
https://zaimki.pl/. W tym opracowaniu uwaga zostanie skoncentrowana na ocenie
potencjału komunikacyjnego takich innowacji morfologicznych i składniowych,
które wykorzystują elementy należące do systemu gramatycznego polszczyzny lub
właściwe mu mechanizmy. Przyjrzymy się m.in. tworzeniu osobatywów (np. „osoba
widzowska”, „osoba zwycięska”), użyciu form czasownikowych rodzaju nijakiego
(neutralnego) w liczbie mnogiej (np. „zrobiłośmy”, „powiedziałoście”),
dukaizmów („zrobiłum”, „zrobiłuśmy”) oraz form liczebników zbiorowych w
strukturach z rzeczownikami rodzaju żeńskiego, w szczególności z osobatywami,
np. „dwoje osób biznesowych”.
dr hab. prof. Aleksander Głotow (Regionalna Akademia Humanistyczno-Pedagogiczna im. Tarasa Szewczenki w Krzemieniu, Ukraina)
(Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
algall@ukr.net
Język ukraiński formalnie uzyskał status państwowego natychmiast po upadku Związku Radzieckiego i wyłonieniu się
Ukrainy jako niepodległego państwa. Niemal natychmiast przerwano obowiązkową
naukę języka rosyjskiego w szkołach z językiem ukraińskim. Radio i telewizja w
dużej mierze stały się ukraińskojęzyczne. Na język państwowy przeszła także
poważna część drukowanych środków masowego przekazu, zwłaszcza w regionach
zachodnich. W ciągu ostatnich trzydziestu lat wzrosła liczba publikacji
książek, zarówno artystycznych, jak i naukowych, edukacyjnych, publicystycznych
itp. w języku ukraińskim. Duży wkład w to miały tłumaczenia z języków obcych.
Dubbing zagranicznych filmów i programów telewizyjnych prawie zawsze odbywa się
w języku ukraińskim. Nauczanie w szkołach wyższych odbywa się wyłącznie w
języku ukraińskim. Oficjalne ewidencje prowadzone są tylko w języku ukraińskim.
Jednak przez cały ten okres
znaczną część ludności Ukrainy stanowili ludzie, których językiem ojczystym
(niezależnie od pochodzenia etnicznego) był rosyjski. To dla nich funkcjonowały
i funkcjonują szkoły średnie z rosyjskim językiem nauczania. Nadal ukazywały
się dla nich gazety i czasopisma w języku rosyjskim, zwłaszcza na wschodzie i
południu kraju. Kwestia językowa pojawiała się okresowo jako powód dyskusji
społecznych i politycznych, tworzenia partii i grup politycznych. Ponieważ
bitwy te toczą się od dawna i publicznie, nieuchronnie wywołały zarówno
spekulacje społeczne na gruncie językowym, jak i niezdrową uwagę skierowaną na
ten aspekt wewnętrznego życia politycznego Ukrainy ze strony sąsiedniego
państwa. Wysiłki skrajnych sił politycznych – z jednej strony
nacjonalistycznej, a z drugiej separatystycznej – nie zmieniły postawy
bezwładnej większości. W rezultacie doprowadziło to, po pierwsze, do
konfrontacji politycznej we wszystkich ostatnich wyborach parlamentarnych i
prezydenckich na „Zachodze” i „Wschodzie”, a po drugie, do zaostrzenia się
antagonizmu społecznego, co doprowadziło do dwóch rewolucji, do dwóch Majdanów
właśnie na tym tle. I w końcu sprowokował sąsiednie państwo do agresji: aneksji
Krymu, zajęcia Donbasu i inwazji wojskowej w 2022 roku.
Po 24 lutego 2022 r. sytuacja językowa w kraju zaczęła się gwałtownie i
radykalnie zmieniać. Język rosyjski w coraz większym stopniu zyskuje status
języka wroga. Nawet na co dzień obywatele Ukrainy coraz częściej chcą być
Ukraińcami. Po wydarzeniach ostatnich sześciu miesięcy native speaker języka
rosyjskiego kojarzy się z agresorem, maruderem, gwałcicielem i mordercą.
Ukraińcy zdają sobie sprawę, że znaczna część żołnierzy armii moskiewskiej to nie
etniczni Rosjanie, a Buriaci, Tuwani, Dagestańczycy i inne tzw. mniejszości
narodowe, które stanowią większość ludności Federacji Rosyjskiej. Ale wszyscy
mówią po rosyjsku, choć z akcentem. W większości przypadków przejście na język
ukraiński dla osób posługujących się językiem rosyjskim jest ułatwione dzięki
temu, że w sytuacjach urzędowych używają oni języka państwowego. Telewizja i
radio tworzą pasywne tło, co również pomaga. Wprowadzenie egzaminu z języka
ukraińskiego dla urzędników i nauczycieli akademickich podnosi status społeczny
języka państwowego. Komunikacja domowa nigdy nie była przeszkodą w pełnym
funkcjonowaniu i ukształtowaniu się języka państwowego jako języka ojczystego.
dr Ilona Gumowska-Grochot (Uniwersytet Marii
Curie-Skłodowskiej)
ilona.gumowska-grochot@mail.umcs.pl
Językowy obraz starości we współczesnej książce dla dzieci (z nurtu
literatury terapeutycznej)
Celem referatu jest analiza i interpretacja
językowego obrazu starości we współczesnej książce dla dzieci z nurtu literatury
terapeutycznej. Tworzone współcześnie książki dla dzieci (zwłaszcza z nurtu
literatury terapeutycznej) podążają za wieloma problemami społecznymi, często
podejmują bardzo trudne tematy (między innymi: choroby, niepełnosprawności,
przemocy, wojny, uzależnienia czy wykluczenia). Pełnią funkcję psychoedukacyjną
i psychoterapeutyczną. Jednym z wątków często w nich poruszanych jest starość,
która w nowoczesnych społeczeństwach staje się tematem tabu. Nie stanowi ona
jednego z głównych zagadnień dyskursu publicznego. Nie jest też „atrakcyjnym”
tematem dla mediów, popkultury czy reklamy. Dzieci otoczone są przez przekazy
kultywujące młodość, witalność i zabawę. Dlatego też temat starości stanowi
wyzwanie zarówno dla rodziców, jak i dla nauczycieli. Literatura terapeutyczna
podejmuje się tego wyzwania i ukazuje starość w sposób zrozumiały dla dziecka,
bliski dziecięcej wrażliwości. Starość oglądana z perspektywy dziecka zyskuje
nowe znaczenie. Jest to nie tylko etap stereotypowo łączony z chorobą,
demencją, dolegliwościami fizycznymi i psychicznymi, problemami z pamięcią, ale
także z bliskością, szczególnym rodzajem więzi z wnukami, czas troski, wyzwań i
przygotowania na pożegnanie. Jest to obraz starości, którą dziecięcy umysł
zrozumie, oswoi i zaakceptuje. Podstawę materiałową analizy stanowią książki
polskich autorów literatury dziecięcej wydane pomiędzy 2011 a 2021 r., a
mianowicie: J. Bednarek, P. Pawlak, Pan Stanisław odlatuje; A. Dyrda, Ostatni
dżem babci; J. Mikołajewski, Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór; A.
Sakowicz, Listy do A. Mieszka z nami Alzheimer; Z. Stanecka, Świat według
dziadka; A. Świętek, Niezapominajka; W. Widłak, Dwa serca anioła.
dr Agata Hącia (Uniwersytet Warszawski)
agata.hacia@uw.edu.pl
Wartość aksjologiczna i ekspresywna neologizmów współczesnego języka
polskiego – wybrane problemy (na materiale Obserwatorium Językowego UW)
Podstawą materiałową referatu będą neologizmy
współczesnego języka polskiego, opracowywane przez Obserwatorium Językowe
Uniwersytetu Warszawskiego w witrynie www.obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl (oraz
wcześniej w: www.nowewyrazy.uw.edu.pl). Część materiału to leksemy bądź
frazeologizmy nacechowane pod względem ekspresywności oraz wartości
aksjologicznej. Celem wystąpienia będzie charakterystyka tej części zasobu
leksykalnego pod kątem wybranych zagadnień związanych z problematyką
wartościowania – w ujęciu proponowanym przez OJ UW. Analizie zostaną poddane
przede wszystkim jednostki leksykalne, które mogą mieć niejasny status ze
względu na wartość aksjologiczną (czego przyczyn można szukać głównie w
uwarunkowaniach pozajęzykowych), jednostki, które można interpretować zarówno
jako nacechowane ekspresywnie, jak i jako nacechowane aksjologicznie, a także
takie, których wartościowanie może być uwikłane dyskursywnie. Przedstawione
zostaną przykłady neologizmów, których „życie społeczne” dowodzi prób
neutralizacji nacechowania aksjologicznego. Podjęta zostanie również próba
przedstawienia typologii nowego słownictwa, zgromadzonego przez OJ UW, pod kątem
zagadnień, których będzie dotyczył referat.
mgr Anita Jagun (Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach)
anita.anna.jagun@gmail.com
Technologia okiem polonisty. Stosowanie
aplikacji cyfrowych w nauczaniu L1 w Polsce
Minione dwa lata były czasem niezwykle
trudnym dla placówek oświatowych na całym świecie. Sytuacja epidemiologiczna
COVID-19 spowodowała, że szkolnictwo musiało błyskawicznie przejść w zdalny
tryb pracy. Tym samym nauczyciele zostali niejako zmuszeni do wdrożenia
technologii do swoich zajęć dydaktycznych. Niemniej jednak zakres stosowania
narzędzi informacyjno-komunikacyjnych różnił się w zależności od szkoły i
pedagoga. W niektórych przypadkach ograniczał się do przesyłania uczniom
materiałów do pracy samodzielnej w trybie asynchronicznym, w innych – do
kontaktów w czasie rzeczywistym poprzez komunikatory internetowe, takie jak
Skype, Microsoft Teams czy Zoom. Duża część nauczycieli zainteresowała się
także możliwościami cyfrowych aplikacji edukacyjnych. Te, choć były stosowane
przez niektórych jeszcze przed wybuchem pandemii, podczas nauczania zdalnego
przeżyły prawdziwy rozkwit. Potencjał aplikacji w zainteresowaniu uczniów, ich
zmotywowaniu oraz przekazywaniu wiedzy dostrzegli nauczyciele niemal wszystkich
przedmiotów szkolnych na każdym etapie kształcenia, również ci, którzy nauczali
języka polskiego jako pierwszego. Obecnie – po powrocie uczniów do szkół i do
zajęć stacjonarnych – narzędzia te są nadal często wykorzystywane przed wielu
pedagogów. Niniejsze wystąpienie ma za zadanie przybliżyć tematykę
wykorzystywania nowoczesnych technologii podczas zajęć języka polskiego na
przykładzie aplikacji cyfrowych. Autorka na podstawie badań własnych analizuje
podejście nauczycieli pracujących z uczniami drugiego i trzeciego etapu
edukacyjnego względem wspomnianych narzędzi dydaktycznych. Prezentacja opiera
się przede wszystkim na interpretacji wyników badań ankietowych oraz wypowiedzi
polonistów podczas wywiadów pogłębionych. Respondenci reprezentowali zróżnicowane
stanowiska względem przedmiotu analizy, co pozwoliło na szerszy ogląd
omawianego zagadnienia. Ponadto w trakcie prezentacji przywołane zostaną wyniki
ankiet przeprowadzonych wśród polonistów i uczniów szkół podstawowych (klasy
IV-VIII) oraz średnich, które wskazują na najpopularniejsze aplikacje
wykorzystywane na zajęciach języka pierwszego w Polsce oraz zakres stosowania
tychże aplikacji na zajęciach dydaktycznych. Podczas wystąpienia udzielone
zostaną odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jakie jest podejście
polonistów względem technologii? 2. W jakim stopniu nauczyciele języka
pierwszego w Polsce korzystają z aplikacji cyfrowych w swojej praktyce
pedagogicznej? 3. Czy (i w jakim zakresie) pandemia zmieniła sposób myślenia
polonistów na temat narzędzi cyfrowych? 4. Jakie są wady i zalety stosowania
aplikacji w nauczaniu języka pierwszego? Praca pozwala zapoznać się z obrazem
polskiej szkoły pod kątem wykorzystywania nowoczesnych form dydaktycznych.
Skłania również do refleksji na temat potencjału i zagrożeń wynikających z
używania technologii w nauczaniu przedmiotowym.
dr Renata Janicka-Szyszko (Akademia im.
Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim)
janickaszyszko@gmail.com
Kształcenie językowe w podstawie programowej a jego realizacja w serii
podręczników wydawnictwa OPERON (z doświadczeń praktyka)
W swoim wystąpieniu jako praktyk – nauczyciel
języka polskiego w szkole ponadpodstawowej (wcześniej ponadgimnazjalnej) i
autor wielu publikacji (m.in. serii podręczników wydawnictwa OPERON wydawanych
w latach 2019-2022 zgodnych z najnowszą podstawą programową oraz tomów wydanych
w latach 2007 i 2012, uwzględniających
podstawy programowe obowiązujące w tamtych latach; przewodników i książek dla
nauczycieli, scenariuszy lekcji, programów nauczania, planów dydaktycznych,
ramowych rozkładów nauczania, zbiorów ćwiczeń dla uczniów) – przedstawię szanse
i wyzwania związane z kształceniem językowym we współczesnej szkole
ponadpodstawowej. Przedmiotem refleksji stanie się koncepcja kształcenia
językowego zawarta w najnowszej podstawie programowej kształcenia ogólnego dla
liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły II stopnia oraz jej
realizacja w serii podręczników wydawnictwa OPERON (6 tomów) wydawanych w
latach 2019-2022. Oglądowi poddane zostaną zarówno wskazane w podstawie treści
nauczania, jak i ich konkretyzacja w podręcznikach odzwierciedlająca tendencje
we współczesnej dydaktyce. Wskazanie trudności, z jakimi stykają się autorzy
podręczników i nauczyciele języka polskiego oraz analiza przyjętych rozwiązań,
pozwolą na sformułowanie wniosków dotyczących kształcenia języka ojczystego we
współczesnej szkole.
dr hab. prof. UG Katarzyna Kaczorowska-Bray,
dr hab. prof. UG Stanisław Milewski
katarzyna.bray@ug.edu.pl; stanislaw.milewski@ug.edu.pl
Logopedia XXI wieku – nowe wyzwania i płaszczyzny badawcze
Zagadnienia akwizycji języka oraz zaburzenia
związane z jego przyswajaniem zainteresowały polskich językoznawców już w XIX
wieku. Pionierem w tym zakresie był bez wątpienia Jan Baudouin de Courtenay,
który już w 1885 roku opublikował w „Pracach Filologicznych” artykuł
zatytułowany „Z patologii i embryjologii języka”. W kolejnych latach
zasygnalizowana problematyka znalazła się także w centrum zainteresowania wielu
polskich lingwistów, między innymi: Stefanii Brenstiern-Pfanhauser (1930),
Leona Kaczmarka (1953, 1977), Pawła Smoczyńskiego (1955), Marii Zarębiny (1965,
1980), Haliny Zgółkowej (1986, 1990, 2016). Językoznawcze podstawy ma też
polska logopedia, której początki sięgają lat sześćdziesiątych XX wieku. Jej
twórca – prof. Leon Kaczmarek – uważał, że logopedia jako dyscyplina naukowa
powinna badać wszystkie aspekty mowy: embriologiczny, patologiczny, społeczny i
artystyczny. W swoim wystąpieniu, dotyczącym nowych wyzwań stojącymi przed
polską logopedią w XXI wieku, nawiązujemy do koncepcji logopedii prezentowanej
przez Stanisława Grabiasa, według którego logopedia jest nauką o biologicznych
uwarunkowaniach języka i zachowań językowych. Omawiając płaszczyzny badawcze
współczesnej logopedii nawiązujemy do nowych specjalności logopedycznych, które
wyodrębniły się w ostatnich latach, między innymi wczesnej interwencji
logopedycznej, oligofrenologopedii, tyflo- i gerontologopedii oraz logopedii
międzykulturowej. Wskazujemy także najnowsze kierunki badań, które przyczyniają
się do lepszego zrozumienia mechanizmów odpowiedzialnych za powstawanie
zaburzeń w komunikowaniu się. Celem naszego wystąpienia będzie także wskazanie
konieczności zwrócenia większej niż do tej pory uwagi na funkcje prymarne,
których zaburzenia notowane są w wielu grupach wymagających logopedycznego
wsparcia. Zmiany, które obecnie obserwujemy, związane między innymi z procesami
demograficznymi i starzeniem się społeczeństw, zwiększającą się grupą osób
obcojęzycznych w społeczeństwie polskim czy wzrostem frekwencji zaburzeń
rozwojowych wśród dzieci, spowodowały wyodrębnienie się nowych specjalności
logopedycznych, wskazały nowe płaszczyzny badawcze, ale i wymusiły zmiany w
kształceniu logopedów.
prof. dr hab. Ałła Krawczuk (Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Ukraina)
allakrawczuk@gmail.com
Swoistość gratulacji i życzeń we
współczesnej prasie wydawanej w języku polskim w Ukrainie (na tle normy
ogólnopolskiej)
W referacie omawia się struktury
będące gratulacjami i życzeniami oraz konteksty informujące o składanych gratulacjach
i życzeniach występujące w tekstach czasopism wydawanych w języku polskim w
Ukrainie w pierwszym dwudziestoleciu XXI wieku. Przedmiot analiz ogranicza się
do jednostek gratulacyjnych i życzeniowych, odmiennych od odpowiedników
polszczyzny standardowej. Ich swoistość dotyczyć może struktury leksykalnej lub
gramatycznej czy też funkcji pragmatycznej. Na tle częstości występowania
odpowiednich jednostek interferencyjnych w ustnej odmianie polszczyzny
odziedziczonej (co potwierdzają przeprowadzone dotychczas badania) ich stała
obecność w tekstach prasy ukazującej się w różnych regionach Ukrainy daje
podstawy do stwierdzenia szerokiej ekstensji tekstowej tych jednostek jako
wyraźnego składnika etykiety językowej w polszczyźnie odziedziczonej w Ukrainie.
dr hab. prof. UJK Martyna Król-Kumor / mgr
Magdalena Ambra Wójcik (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)
martyna.krol-kumor@ujk.edu.pl
Język ukraiński jako ojczysty i jego rola w kształtowaniu tożsamości
narodowej
W referacie przeprowadzono funkcjonalną
analizę socjolingwistyczną na materiale języka ukraińskiego. Celem artykułu
było określenie narodowotwórczej roli języka ukraińskiego. Założenie o tym, że
język ojczysty jest jednym z najważniejszych czynników kształtowania tożsamości
narodowej w przypadku języka ukraińskiego nie okazało się tezą oczywistą. Język
ukraiński nie zawsze pełnił tę rolę, o czym świadczy ogromna liczba Ukraińców,
którzy nie posługują się językiem ukraińskim. Wydarzenia wojenne całkowicie
zmieniły funkcje tego języka. Z języka, który pełnił wyłącznie role
społeczno-polityczne i kulturowo-cywilizacyjne, język ukraiński stał się
wyraźnym czynnikiem narodowotwórczym. W artykule analizie podlegają środki
językowe (mikro- i makroteksty) pochodzące z ukraińskojęzycznego dyskursu
publicznego z lat 1991-2022, odzwierciedlające zmiany zachodzące w podejściu do
języka ukraińskiego. Początkowo cybernetyczne (odgórne) działania zostały
zastąpione przez oddolne (synergetyczne) ruchy społeczne. Po rozpadzie ZSRR
język ukraiński był wykorzystywany do ideologiczno-politycznych celów
związanych z ukrainizacją społeczeństwa. Wzmocnienie roli języka ukraińskiego
po 2004 roku miało wymiar kulturowo-cywilizacyjny, ponieważ posługiwanie się
tym językiem stało się wskaźnikiem przynależności do elit politycznych,
administracyjnych, gospodarczych i kulturowych. Wojna, która wybuchła na
Ukrainie 24 lutego 2022 roku, spowodowała diametralną zmianę w podejściu do
języka ukraińskiego. Język ten stał się istotnym czynnikiem determinującym
poczucie tożsamości narodowej. Powstał bowiem społeczny, oddolny ruch
narodowotwórczy polegający na podjęciu celowego wysiłku i uczeniu się języka
ukraińskiego przez Ukraińców, pragnących w ten sposób podkreślić przynależność
do swojej nacji.
prof. dr hab. Oksana Labashchuk (Ternopil Volodymyr Hnatiuk National Pedagogical University, Ukraina)
lov081168@tnpu.edu.ua
Narrative interviews about war experiences and language issues: Ethics and methodology
On February 24, 2022, the Russian Federation launched
a full-scale invasion of the territory of sovereign Ukraine. This date divided
the lives of Ukrainian people into "before" and "after"
periods. The independence of the Ukrainian state, the very existence of the Ukrainian
nation, the lives of the citizens of Ukraine were threatened. It would not be
an exaggeration to say that the war entered the lives of every Ukrainian to a
greater or lesser extent. Some people lost their lives or were tortured, some
saw the death or torture of their relatives or acquaintances, some were forced
to leave their homes, become refugees, live in bomb shelters, grieve for the
fate of the loved ones, wake up to sirens, feel in danger, volunteer, help the
army, and fight. Such various experiences of war form a complex mosaic of human
destinies, feelings, and experiences. We can investigate the everyday
experiences of people who are going through the war. According to personal
narratives about the everyday experience of war, we can see a system of values
and interests, strategies for survival and adaptation to dramatic changes in
life, as well as a system of symbolic representations of modern Ukrainians. An
important question is in which language the interview should be conducted,
whether the researcher should be a native speaker of the same language as the
narrator, how to transcribe and publish the collected narratives in scientific
research. We see that after the start of a full-scale war, the tolerance of
many Ukrainians for the use of the Russian language has significantly
decreased. This position exists not only among ordinary citizens, but also
among scientists. It is worth noting that a person can be sincere and frank
with his interlocutor if they speak the same language. We want to draw
attention to this problem during our report.
dr Karolina Lisczyk (Uniwersytet Śląski)
karolina.lisczyk@us.edu.pl
Korpusy językowe w służbie aksjolingwistyki. O jakościowo-ilościowych
badaniach semantycznych na przykładzie czasownika „gorszyć (się)”
Cel artykułu stanowi próba odpowiedzi na
pytanie o to, w jakich kontekstach (i ewentualnie również w jakich sytuacjach komunikacyjnych)
używany jest czasownik gorszyć (się). Badaniom zostaną podane zdania
wyekscerpowane z korpusów dawnej i współczesnej polszczyzny (KorBa, Korpus
tekstów polskich z lat 1830-1919, ChronoPress, Korpus dyskursu parlamentarnego,
Narodowy Korpus Języka Polskiego, MoncoPL). Ponieważ definicje czasownika „gorszyć
(się)” odnoszą się do norm moralnych i obyczajowych, analizy jakościowe i
ilościowe materiału badawczego pozwolą wnioskować na temat zmian, jakie zaszły
tym w zakresie. Przegląd ten zostanie uzupełniony o dane z korpusów
równoległych, które dadzą pogląd na sposób, w jaki tłumaczony jest czasownik „gorszyć
(się)” na języki obce. Finalnie przeprowadzone analizy mają wskazać możliwości,
jakie daje wykorzystanie narzędzi cyfrowych w badaniach słownictwa
nacechowanego aksjologicznie.
dr hab. prof. UŚ Iwona Loewe (Uniwersytet
Śląski)
iwona.loewe@us.edu.pl
Biografie językowe osób wielojęzycznych. Refleksje o języku ojczystym
Wystąpienie ma na celu zaprezentowanie
kilkudziesięciu biografii językowych, które zostały utworzone drogą wywiadu
uczestniczącego lub ankiety. Zdecydowana większość pytań tego formularza różni
osoby wielojęzyczne, które stały się ich podmiotami. Autorkę interesuje jednak
element je spajający. Poszukiwać go będzie w trzech pytaniach, które od wielu
lat pozostają pod obserwacją autorki. Należą do nich pytania o język snów,
myśli i modlitwy. Zebrane przez wiele lat biografie pozwalają na wyciągnięcie
pewnych uogólniających wniosków na temat udziału języka ojczystego w życiu
bilinga, zmian zachodzących w czasie podczas odpowiedzi na te pytania oraz na
temat przesłanek kulturowych, które te odpowiedzi podpowiadają. Perspektywa
osoby wielojęzycznej często także zanurzonej w drugiej kulturze prowadzi do
interesujących obserwacji na temat języka ojczystego, zyskuje ona bowiem inny
niż natywny punkt odniesienia.
dr Jarosław Łachnik (Uniwersytet Warszawski)
j.lachnik@uw.edu.pl
Ignorancja, premedytacja czy może coś jeszcze? O wariantach
ortograficznych najnowszych jednostek leksykalnych w polszczyźnie
Podczas wystąpienia zostanie poruszony
problem wariantów ortograficznych w najnowszym słownictwie polskim. Podstawą
materiałową będą jednostki neologiczne odnotowane w słowniku Obserwatorium
Językowego Uniwersytetu Warszawskiego, dostępnym na witrynie
obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl (w tej chwili około 1000 jednostek). Zostaną
omówione przyczyny oraz koncepcja zdyscyplinowanego merytorycznie odnotowywania
wariantów ortograficznych w słowniku neologizmów. Leksykon zbiera jednostki, w
których przypadku trudno niekiedy zdecydować, jaka jest kanoniczna postać
wyjściowa, co dotyczy zwłaszcza różnie przyswajanych zapożyczeń leksykalnych/
właściwych („dog-sitter” czy „dog sitter”?, dlaczego „alt medycyna”, ale „alt-med”
i „altmed”?). Autor przyjmie nienormatywny – zgodny z nastawieniem słownika –
punkt wyjścia. Zostanie poruszony problem trudności odróżnienia formy będącej
wariantem ortograficznym od formy zawierającej błąd ortograficzny (czy można
odnotowywać wszystkie formy częste?, por. „pierwszokomunista”, „pierwszo
komunista”, „pierwszo-komunista”; „tuskobus”, „Tuskobus”). Zostaną wskazane te
zasady ortograficzne, z którymi sprzeczne są niektóre warianty. Autor spróbuje
wykazać, że nie jest to przypadkowe i może zostać wykorzystane zarówno w
diagnozie świadomości językowej użytkowników, jak i próbie przewidywania
rozwoju ortograficznego polszczyzny.
dr Grair Magakian (Uniwersytet Śląski)
erwin@erwin.org.pl
Dydaktyka języka polskiego. Programy – podręczniki – materiały: o
nauczaniu języka polskiego w Armenii
W zaproponowanym przeze mnie referacie
zostaną zbadane programy, podręczniki oraz dodatkowe materiały wykorzystywane
przez edukatorów polskich w procesie kształcenia Polonii w Armenii, ze
specyficznym uwzględnieniem wpływu ormiańskiego na język polski. Wpływ ten ma
charakter zarówno pozytywny (przy umiejętnym korzystaniu z języka
ormiańskiego), jak i destruktywny (specyfika odmiany przez osoby, brak
kategorii gramatycznej, rodzaju itd.).
dr Anna Miłoszewska-Kiełbiewska (Uniwersytet
Warszawski)
a.miloszewska@uw.edu.pl
Językowe sposoby demonstrowania szacunku wobec Ukrainy i Ukraińców w
mediach społecznościowych w marcu 2022 roku
Polska tradycja i frazeologia wskazują na
gościnność jako cechę dystynktywną grzecznościowego systemu Polaków. Jej ważny
test, podyktowany niełatwymi okolicznościami geopolitycznymi przechodziliśmy
jako społeczeństwo w marcu 2022 roku, w obliczu inwazji rosyjskiej na Ukrainę.
Była to z jednej strony gościnność w czysto ekonomicznym wymiarze, obejmująca
użyczenie dachu nad głową, dzielenie się żywnością czy wsparcie uchodźców w
zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Z drugiej strony w analizowanym
okresie do głosu doszła gościnność komunikacyjna: życzliwość w udzielaniu
informacji, akceptacja w przestrzeni publicznej, inkluzywność językowa. Jak zdaliśmy
ten test? Czy wobec migrantów z Ukrainy okazujemy językową otwartość? Jak o
nich mówimy, jak się do nich zwracamy, co ich przybycie zmieniło w naszych
przekonaniach czy stereotypach, co zdążył już odzwierciedlić język? Pod
pretekstem badania zwrotów i określeń wyrażających szacunek przyglądam się
aktualnym zmianom lingwistyczno-kulturowym w dyskursie mediów
społecznościowych.
dr hab. prof. UMCS Iwona Morawska
(Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)
iwona.morawska@mail.umcs.pl
Wiersze o mowie ojczystej na lekcjach języka polskiego
Język ojczysty w twórczości wielu polskich (i
nie tylko) poetów występuje jako źródło twórczej inspiracji. Czytelnicy takich
utworów mogą czuć się zaproszeni do refleksji i rozmowy (oraz innych
aktywności) o tym, czego i jak doświadcza człowiek dzięki językowi i za sprawą
języka, jak to wyraża i dlaczego itd. Włączanie tego rodzaju tekstów w proces
realizacji celów i zadań języka polskiego jako przedmiotu nauczania rodzi wiele
pytań, które warto postawić, mając na uwadze korzyści, jakie mogą być udziałem
uczniów dzięki ciekawie zaaranżowanym lekcjom o języku ojczystym w poezji. W
referacie zostaną omówione wyniki badań nad strategiami kształcenia świadomości
i kultury językowej na lekcjach literackich poświęconych omawianiu wybranych
wierszy o mowie ojczystej (z uwzględnieniem innych tekstów kultury jako
kontekstów lekturowych). Przedmiotem analizy będą publikowane i zebrane w
ramach akademickich zajęć laboratoryjnych projekty lekcji oraz zadania
lekturowe zamieszczone w wybranych podręcznikach przedmiotowych. Oprócz tego
omówione też będą przykłady rozwiązań metodycznych zarejestrowane w ramach
obserwacji uczestniczącej lekcji języka polskiego, na których omawiana była
sygnalizowana w tytule problematyka. W zakończeniu referatu zostaną
sformułowane ogólne refleksje i wnioski na temat roli poezji w kształceniu
językowym ucznia w realiach XXI wieku.
PhD/Assoc. Prof. ivil
PhD/Assoc. Prof. Živilė Nemickienė & BA Eglė Navickaitė (Vilnius University, Wilno, Litwa)
zivile.nemickiene@knf.vu.lt
Structural features of Lithuanian blends
This study aims at disclosing the structural features of Lithuanian
blends by analysing them morphonologically, reviewing research approaches to
blending and the problematic aspects of the phenomenon as part of the language
system. The study is based on 167 blends from the Database of Lithuanian
Neologisms. It takes time to collect enough examples to analyse blending
phenomena. The such word creation is difficult to notice in use. Therefore, the
Database of Lithuanian Neologisms is valuable and necessary for the analysis of
blending over a short period of time. Blending is a relatively new way of word
creation that has not been studied in detail in Lithuanian linguistics. The
analysis of the structure of blends is helpful due to the controversial
approach to the phenomenon, its structural diversity and its increasing
prevalence in use. Blends are pretty common and therefore studied relatively
thoroughly in the English language. How blends are interpreted among scientists
in terms of word formation varies. Initial words of blends are merged not
according to morphological principles but by shortening phonetically,
overlapping phonemically or combining both methods. Contamination, a peripheral
phenomenon of the system, formally and semantically, is not as predictable as
grammatically regular processes. However, it is functional, arising from
linguistic resources and thus belonging to the system. Syllables and morphemes
phonological (structural) types, splitting position, the number of syllables of
blends and their initial words are examined in this study. According to that,
the material is classified and statistically analysed, expecting to see the
regularities of the word structure that determine the phonetic shortening and
phonemic overlapping of blends. A morpheme is the smallest unit that conveys
meaning, thus essential for identifying the meaning of a word. Hence, even
though blends are considered morphologically undividable, the structure must
somehow imply the meaning. The accentual features (stress, pitch-accent) of
initial words are also considered. The analysis aims to learn what determines
the structural types of blends.
dr Tomasz Niestorowicz (Katolicki Uniwersytet
Lubelski Jana Pawła II)
tomasz.niestorowicz@kul.pl
Interferencje morfoskładniowe z języka ojczystego w wypowiedziach
pisemnych polskich studentów uczących się języka hiszpańskiego jako obcego
Refleksja metajęzykowa jest istotnym
czynnikiem w procesie uczenia się języka obcego. Dla osoby uczącej się języka
obcego punktem odniesienia jest język ojczysty, na bazie którego pierwotnie
konstruowana jest świadomość metajęzykowa. Poprzez odwołanie się do języka
ojczystego możliwa jest refleksja natury kontrastywnej, a więc analiza
podobieństw i różnic pomiędzy językiem pierwszym i językiem obcym, która
przekłada się na rozwój wiedzy metajęzykowej, a także nabywanie wiedzy
metapragmatycznej, niezbędnej w rozwoju kompetencji komunikacyjnej (Cesteros
2005; Kurcz 2009). Koncepcja interjęzyka sytuuje proces nauczania języka
drugiego jako continuum między biegunami wyznaczonymi przez język ojczysty (L1)
i język docelowy (L2) (Selinker 1972). Etapy początkowe cechuje zwiększony
transfer elementów języka ojczystego do języka docelowego, natomiast im
bardziej ewoluuje interjęzyk osoby uczącej się, tym słabsza jest ta tendencja
(Montrul 2014). W paradygmacie badawczym analizy kontrastywnej, opartym na
teoriach Charlesa Friesa (1945) i Roberta Lado (1957), transfer z języka
ojczystego stanowił zasadnicze źródło trudności w procesie przyswajania języka
drugiego. Według podstawowych założeń teoretycznych sformułowanych przez Lado,
te elementy języka ojczystego, które są różne od elementów języka docelowego,
będą powodowały problemy w procesie uczenia się (transfer negatywny,
interferencja), natomiast elementy podobne będą w tym procesie ułatwieniem
(transfer pozytywny). Transfer z języka ojczystego na poziomie fonologicznym,
morfoskładniowym lub leksykalno-semantycznym jest ważnym elementem
kształtującym interjęzyk, ale nie fundamentalnym (Selinker 1972), jak
postrzegali to badacze zajmujący się modelem analizy kontrastywnej. Selinker
inspiruje się koncepcją Weinreicha (1953), który dostrzega w sytuacji kontaktu
języków zjawisko nazywane „międzyjęzykowymi asocjacjami” czy też
„międzyjęzykową identyfikacją” (interlingual identifications). Zjawisko to
wiąże się z tendencją osób uczących się języka drugiego do porównywania w
sposób uproszczony fonemów, relacji gramatycznych, czy też cech semantycznych w
języku ojczystym i języku docelowym (Corder 1983; Kellerman & Sherwood
Smith 1986; Odlin 1989). Celem niniejszego wystąpienia jest opis i klasyfikacja
błędów interferencyjnych spowodowanych transferem negatywnym z języka
ojczystego, popełnianych przez polskich studentów uczących się języka
hiszpańskiego jako obcego. Analiza, dotycząca błędów na poziomie
morfoskładniowym, w szczególności odnosi się do systemu tempoaspektualnego i
oparta jest na korpusie wypowiedzi pisemnych napisanych przez polskich
studentów hispanistyki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
dr hab. Marta Nowosad-Bakalarczyk
(Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)
marta.nowosad-bakalarczyk@mail.umcs.pl
Pluralia tantum we współczesnej polszczyźnie – centrum i peryferie
kategorii
Celem referatu jest ukazanie kategorii nazw
pluralia tantum (w skrócie: PT) we współczesnej polszczyźnie. Jak wykazały
przeprowadzone obserwacje, jest to stosunkowo duża grupa słownictwa (licząca co
najmniej 1000 jednostek tylko w części apelatiwów), obejmująca jednostki o
niejednakowym statusie: są wśród nich takie, które stanowią centrum (jądro)
kategorii (np. wszystkie nazwy spodni); są też takie, które stanowią jej
peryferie (np. nazwy butów używane najczęściej w liczbie mnogiej, ale mające
też formy liczby pojedynczej); są też takie, które zajmują pozycję pośrednią
między stałymi i uzualnymi PT, takie jak „akta” czy „brudy”, stanowiące efekt
rozwarstwiania znaczenia jednostek leksykalnych – forma pluralis utrwala jedno
z przyjmowanych znaczeń, np. „brud” to ‘każde zanieczyszczenie osiadłe na
czymś’ przen. ‘niemoralne postępowanie, nieuczciwy postępek’, a „brudy” to
‘nieczystości, odpadki’ lub ‘brudna bielizna, brudne ubrania’). Zasób jednostek
PT zmienia się w czasie (jedne wychodzą z użycia, inne powiększają zasób
kategorii), zmienia się też status poszczególnych jednostek w ramach kategorii
(przejście od pozycji peryferyjnej do/ w kierunku centralnej). Czynnikiem
sterującym zmianami jest semantyka (komunikowany sens predestynuje daną
jednostkę leksykalną do przyjęcia odpowiednich cech formalnych). Przeprowadzone
badania mieszczą się w ramach (etno)lingwistyki kognitywnej, tj. takiego
podejścia do języka, w którym zakłada się, że stanowi on nie tylko narzędzie
wyrażania myśli, lecz także utrwala przejawy ludzkiego oglądu świata.
Konsekwencją tego jest uznanie, że wszystkie formy językowe (niezależnie od
stopnia ich złożoności i konwencjonalności) są nośnikami określonych treści, nie
tylko jednostki leksykalne, ale także gramatyczne mają charakter symboliczny –
stanowią wyraz jakiejś myśli, sposobu konceptualizacji świata (Langacker 1987,
2008/2009; Wierzbicka 1988, 1999, 2006; Bartmiński 2006, 2009). Jest to istotne
novum w stosunku do rozpowszechnionych w drugiej połowie XX wieku
(strukturalistycznych) ujęć kategorii językowych. Postulowane w ramach tego
kierunku holistyczne podejście do języka otwiera nowe perspektywy jego opisu,
m.in. pozwala na ukazanie semantycznych podstaw gramatyki, obszaru stosunkowo
słabo wyeksplorowanego na gruncie językoznawstwa polskiego.
dr Katarzyna Ostrowska (Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach)
katarzyna.ostrowska@ujk.edu.pl
Słownictwo współczesnego reportażu książkowego – wstęp do badań
korpusowych
Celem proponowanego referatu jest
przedstawienie najczęstszej leksyki reportażu książkowego na podstawie tekstów
reportażowych wyróżnionych Nagrodą im.
Beaty Pawlak. W pracy została zastosowana metoda analizy korpusowej, a w jej
obrębie indukcyjne podejście sterowania korpusem (ang. corpus-driven
approach), uważane za autonomiczny paradygmat językoznawczy. Ograniczono
się do badania wyłącznie słownictwa autosemantycznego, posiadającego
samodzielne znaczenie, tj. rzeczowników, czasowników, przymiotników,
liczebników, przysłówków oraz zaimków; nie analizowano zaś wykrzykników oraz
słownictwa synsemantycznego, czyli przyimków, spójników i partykuł. Do
zestawienia najczęstszej leksyki wykorzystano program AntConc, który został
stworzony przez Laurenca Antony’ego i jest powszechnie wykorzystywany, obok
programu WordSmith, do badań korpusowych. Przedstawione w niniejszej propozycji
obserwacje XXI-wiecznego reportażu książkowego z perspektywy językoznawstwa
korpusowego będą miały znaczący wpływ na rozwój badań dotyczących języka
reportażu: przyczynią się do opracowania stylistycznego aspektu wzorca
gatunkowego reportażu książkowego; umożliwią stworzenie praktycznego polskiego
słownika leksyki reportażowej, przedstawiającego potoczny obraz świata; wpłyną
na realizację słownika specjalistycznej terminologii reportażowej; ułatwią
sporządzenie językowych postulatów dla autorów reportaży, dziennikarzy; będą
stanowiły stylistyczno-językową bazę do dalszych badań
komparatywno-slawistycznych, a także ewolucyjnych.
mgr Danuta Parlak (Szkoła Doktorska Nauk
Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego)
d.parlak@uw.edu.pl
Język w relacjach międzypokoleniowych. Komunikacja z osobami starszymi
W relacjach międzypokoleniowych z ludźmi
starszymi używany jest specyficzny język, określany jako „baby talk” ze względu
na swoje podobieństwo do mowy kierowanej do małych dzieci lub „elderspeak” –
dla podkreślenia, że jest to język używany w relacjach z osobami starszymi. W
wystąpieniu scharakteryzowane zostaną główne werbalne i niewerbalne cechy tej
odmiany mowy. Przedstawione zastaną przyczyny oraz konsekwencje elderspeak na
funkcjonowanie osób starszych w kontekście międzygrupowych kontaktów. Jak wykazują
badania, komunikacja elderspeak występuje w wielu sferach międzypokoleniowego
kontaktu z osobami starszymi. Obejmuje interakcje w sferze publicznej (kontakty
w miejscach publicznych z osobami nieznanymi lub słabo znającymi starszych
partnerów rozmowy) oraz w ramach relacji towarzyskich, rodzinnych i kontaktów
przyjacielskich. Jest oceniana przez osoby starsze oraz postronnych
obserwatorów jako protekcjonalna i deprecjonująca. Zwłaszcza szeroko rozumiane
relacje udzielenia pomocy, wsparcia osobom starszym aktywizują używanie tej
odmiany języka. W oparciu o literaturę przedmiotu oraz badania własne
przeprowadzone z osobami pracującymi z ludźmi starszymi w ramach
instytucjonalnych relacji pomocowych przedstawione zostaną okoliczności i
mechanizmy sprzyjające stosowaniu elderspeak w kontekście międzygrupowego
kontaktu. Negatywne schematy poznawcze na temat osób starszych oraz będące ich
następstwem negatywne oczekiwania dotyczące umiejętności komunikacyjnych osób
starszych prowadzą do określonych zachowań komunikacyjnych ze strony młodszych
uczestników interakcji – posługiwania się językiem dostosowanym do wyobrażonych
możliwości osób starszych. Stosowanie języka, jakim ludzie dorośli posługują
się w kontakcie z małymi dziećmi w interakcji w osobami starszymi, sprawia, że
komunikacja prowadzi do infantylizacji starszego adresata i podkreśla jego
niższy status w sytuacji konwersacyjnej. Jednocześnie jest jednym ze sposobów
przekazywania i utrwalania negatywnych treści na temat starości i osób
starszych w społeczeństwie. Język w świadomy i nieświadomy sposób nie tylko
odzwierciedla społeczne postawy wobec osób starszych, ale również kształtuje
/wpływa na pozycję społeczną ludzi starszych w społeczeństwie.
prof. dr hab. Olena Pchelintseva (Cherkasy State Technological
University, Ukraina)
War, language and culture: What is happening in the Ukrainian language space after February 24
brak abstraktu
dr Barbara Pędzich (Uniwersytet Warszawski)
b.pedzich@uw.edu.pl
Leksyka środowiskowa w słowniku neologizmów Obserwatorium Językowego UW
(wybrane problemy)
Neologizmy socjolektalne (zarówno jednostki,
których użycie jest ograniczone do języka konkretnej grupy, jak i te, które
upowszechniły się w innych odmianach języka, zwłaszcza w polszczyźnie
potocznej) stanowią znaczną część wyrazów hasłowych w słownikach rejestrujących
najnowsze słownictwo. Liczne określenia środowiskowe znajdziemy na przykład w
słowniku neologizmów pod red. T. Smółkowej (Słowa, słowa… Czy je znasz?, Kraków
2013), a także w słownikach Obserwatorium Językowego UW, dostępnych na stronach
nowewyrazy.uw.edu.pl i obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl. Również w pracach
teoretycznych poświęconych najnowszej leksyce to właśnie wyrazy środowiskowe są
często wybierane jako przykłady jednostek neologicznych. Jednocześnie można
zauważyć, że analiza neologizmów socjolektalnych i ich opis leksykograficzny
przysparzają wielu trudności (część z nich zasygnalizowano w artykule A. Hąci,
K. Kłosińskiej, J. Łachnika i B. Pędzich pt. Problemy metodologiczne związane z
opisem nowych jednostek języka na przykładzie słownika neologizmów (OJ UW), w:
Dialog z Tradycją, t. IX: Językowe świadectwa przemian społecznych i
kulturowych, red. E. Horyń, E. Młynarczyk, Kraków 2021). Celem referatu jest przyjrzenie
się tym trudnościom oraz dyskusyjnym aspektom słownikowego opisu
socjolektyzmów, w szczególności zaś następującym zagadnieniom: 1) (pozorna?)
nadreprezentacja leksyki środowiskowej w słowniku neologizmów; 2) problem
neologizmów funkcyjnych (S. Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin
2003) oraz neologizmów względnych (por. Nowe słownictwo polskie. Materiały z
prasy lat 1972–1981, część I, A–O, red. Tekiel D., Wrocław 1988); 3) zmiana
zasięgu socjolektyzmu a problem tzw. zapożyczeń wewnętrznych; 4) jednostki
intersocjolektalne jako problem leksykograficzny (por. S. Gajda, System odmian
i jego dynamika rozwojowa, w: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język
polski, red. nauk. S. Gajda, Opole 2001); 5) funkcje kwalifikatorów środowiskowych
w słowniku neologizmów; 6) słownictwo stricte środowiskowe a słownictwo tzw.
wspólnot tematycznych. Do zilustrowania problemów dotyczących słownikowego
opisu socjolektyzmów posłużą wybrane artykuły hasłowe z internetowego słownika
neologizmów polskich, przygotowywanego przez zespół Obserwatorium Językowego UW
(nowa wersja słownika dostępna jest pod adresem
obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl). Niektóre rozwiązania związane z
rejestrowaniem neologizmów socjolektalnych zastosowano już w wymienionym
słowniku (np. zróżnicowanie kwalifikatorów środowiskowych, wprowadzenie
informacji o zmianie zasięgu występowania wybranych jednostek czy wykorzystanie
szczegółowego systemu tagowania). Rozwiązania te również zostaną zaprezentowane
w planowanym wystąpieniu.
dr Beata Piecychna (Uniwersytet w
Białymstoku)
b.piecychna@uwb.edu.pl
Kultura języka polskiego w dydaktyce przekładu pisemnego – tendencje
oraz perspektywy
Celem wystąpienia jest omówienie miejsca,
jakie we współczesnej dydaktyce przekładu pisemnego zajmuje aspekt poprawnej
polszczyzny. Referat składa się z trzech głównych części. W pierwszej
przedstawiona zostanie diagnoza sytuacji: w jakim stopniu na kierunkach
neofilologicznych, w szczególności na specjalizacjach translatorycznych, naucza
się kultury języka polskiego. Druga część skupi się na omówieniu tendencji
zarysowujących się w programach nauczania kultury języka polskiego na
specjalizacjach tłumaczeniowych. W końcowej części wystąpienia ukazane zostaną
propozycje zmian, jakie można by wprowadzić w programach specjalizacji
tłumaczeniowych, tak aby uwrażliwić adeptów przekładoznawstwa na istotę
poprawnego użycia języka polskiego w procesie tłumaczeniowym.
dr hab. prof. UJK Dorota Połowniak-Wawrzonek (Uniwersytet
Jana Kochanowskiego w Kielcach)
dorota.polowniak-wawrzonek@ujk.edu.pl
Metafora MIŁOŚĆ I/LUB POŻĄDANIE to PRZYJMOWANIE
POKARMU we współczesnej polszczyźnie
MIŁOŚĆ
I/LUB POŻĄDANIE ujmowane jest m.in. w terminach PRZYJMOWANIA POKARMU.
Metafora ta ujawnia pewne aspekty MIŁOŚCI, pomniejszając lub ukrywając inne.
Metafory MIŁOŚĆ I/LUB POŻĄDANIE to PRZYJMOWANIE POKARMU, CZŁOWIEK KOCHANY I/LUB
POŻĄDANY to POKARM ujawniają się m.in. w następujących polskich leksemach i
frazeologizmach: „ktoś chce kogoś zjeść”, „ktoś ma zamiar kogoś zjeść”, „ktoś zjadłby kogoś” (o obiekcie miłości
i/lub pożądania) itp.; „ktoś jadłby a. jadłoby się a. chciałoby się kogoś jeść
łyżkami”; „konsumować kogoś” (o obiekcie miłości
i/lub pożądania); „ktoś konsumował a. skonsumował znajomość a. związek a.
małżeństwo”; „znajomość, związek, małżeństwo skonsumowane”; „ślinić się” (z podniecenia, pożądania, na
widok kogoś itp.); „schrupać kogoś; ktoś schrupał kogoś z kosteczkami”; „łakomy a. smaczny kąsek” (o obiekcie miłości i/lub pożądania); „ktoś
ma apetyt na kogoś”; „apetyczna dziewczyna a. panna a. kobieta”; „apetyczne ciało a. ciałko”; „ktoś jest apetyczny”; „ktoś wygląda apetycznie”; „pożeracz (niewieścich) serc”; „miłość kogoś zjada a. zżera a. pożera”; „miłość kogoś trawi”; „namiętność kogoś zżera a. pożera”; „pożądanie kogoś zjada a. zżera”; „żądza kogoś trawi” itp.).
dr Agnieszka Rosińska-Mamej (Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach)
agnieszka.rosinska-mamej@ujk.edu.pl
Gerontomowa i/a młodomowa. O języku seniorów
i młodzieży
Celem referatu jest udzielenie odpowiedzi na
pytanie, jak wiek nadawcy może wpływać na sposób porozumiewania się za pomocą
języka (w tym na sposób proszenia, tj. na kształt językowy makroaktu prośby i
stosowane w nim strategie komunikacyjne). Aby odpowiedzieć na to pytanie,
zestawiam wypowiedzi osób, które wkroczyły w okres tzw. późnej dorosłości
(czyli seniorów), z wypowiedziami adolescentów (tj. młodzieży) i staram się
wskazać specyficzne cechy mowy obu grup wiekowych. Wybór przywołanych generacji
jest podyktowany tym, że – w pewnym sensie – są one generacjami „skrajnymi”:
adolescenci należą do „świata młodości”, pokolenia młodego, które od seniorów,
należących do „świata starości”, jest oddzielone dwoma innymi generacjami (tj.
pokoleniem osób znajdujących się w okresie wczesnej dorosłości oraz pokoleniem
osób będących na etapie średniej dorosłości), poza tym osoby starsze i młodzież
inaczej postrzegają, kategoryzują i oceniają świat, mają inny zasób wiedzy i
doświadczeń życiowych, inne, często przeciwstawne, poglądy dotyczące
rzeczywistości. Różnice te nazywam „dysharmonią kognitywną” (zob.
Rosińska-Mamej 2019). Pokolenie ludzi starszych i pokolenie młodzieży łączy
natomiast odrębność od reszty społeczeństwa, bycie „poza” nim. To powoduje, że
obie generacje funkcjonują we własnej, odrębnej przestrzeni społecznej, która
prawdopodobnie pozwala na wykształcenie się określonych cech mowy
przedstawicieli omawianych pokoleń.
dr hab. Karolina Ruta-Korytowska (Uniwersytet
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
karuta@amu.edu.pl
Język ojczysty jako obcy – kształcenie językowe uczniów G/głuchych w
Polsce
W wystąpieniu poruszę problem kształcenia
językowego uczniów z niepełnosprawnością słuchu na przykładzie Ośrodka
Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących w Poznaniu. Na wstępie zwrócę
uwagę na kilka ważnych czynników, które mają wpływ na poziom opanowania
sprawności w języku ojczystym w tej grupie uczniów. W dalszej części
przedstawię trudności i wyzwania, jakie stoją przed nauczycielami języka
polskiego, z których wymienić można choćby brak materiałów dydaktycznych i
niedostosowanie poziomu języka prezentowanego w podręcznikach do uczniów
Głuchych i słabosłyszących, czy nieznajomość języka migowego wśród uczniów.
Szczególną uwagę zwrócę na poziom opanowania sprawności językowych wśród
uczniów, zwłaszcza czytania ze zrozumieniem i pisania. Pokażę rozwiązania,
jakie wprowadzają nauczyciele we wspomnianej placówce, by jak najlepiej
dostosować formę edukacji językowej do możliwości uczniów.
dr hab. prof. UJK Joanna Senderska
(Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)
jsenderska@ujk.edu.pl
Jak młodzież mówi i pisze w Sieci (na podstawie materiału Obserwatorium
Języka i Kultury Młodzieży)
Celem referatu jest analiza leksyki używanej
przez współczesną młodzież pod kątem wskazania najbardziej wyrazistych
tendencji związanych ze wzbogacaniem słownictwa młodzieżowego, a więc z
tworzeniem nowych jednostek leksykalnych, a także z zapożyczaniem ich (lub
tylko ich znaczeń) z innych języków, zwłaszcza z języka angielskiego. Materiał
źródłowy pochodzi ze stron niedawno powstałego Obserwatorium Języka i Kultury
Młodzieży, redagowanego przez pracowników Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
dr hab. Natalia Siudzińska (Uniwersytet
Warszawski)
n.siudzinska@uw.edu.pl
Problemy z interpretacją fonologiczną tzw.
nosówek w języku polskim
W wystąpieniu zostaną omówione problemy
związane z realizacją dźwiękową tzw. nosówek, czyli liter ą i ę,
a także różnice w interpretacji fonologicznej tychże realizacji. Problemy te
niejednokrotnie były poruszane przez badaczy (np. Zarębina 1963; Retz 1979ab;
Dunaj 1991; Sawicka 1995; Nagórko 1998; Szpyra-Kozłowska 2002 i inni), co
świadczy o tym, że zjawisko nie należy do łatwych. Litery ą i ę
są realizowane w postaci dwóch dźwięków, z czego drugi zależy od prawostronnego
sąsiedztwa. Przysparza to wiele trudności w procesie nauczania prawidłowej
wymowy języka polskiego (w szczególności osób obcojęzycznych), a także w
dydaktyce polonistycznej, gdy zjawiska te należy uporządkować na płaszczyźnie
systemu fonologicznego. W wystąpieniu zaprezentowane zostaną ujęcia
fonologiczne, w których dane zjawisko jest interpretowane w różny sposób, a co
za tym idzie – opisy te różnią się zasobem fonemów nosowych. Celem wystąpienia
będzie więc przegląd spółgłoskowych i półsamogłoskowych fonemów nosowych w
różnych opisach systemu fonologicznego języka polskiego oraz propozycja
interpretacji fonologicznej drugiego segmentu bifonematycznej realizacji ą
i ę z wykorzystaniem opozycji i dystrybucji.
dr Anna Stasienko (Uniwersytet Rzeszowski)
astasienko@ur.edu.pl
O parcelacji we współczesnym języku polskim
O parcelacji we współczesnym języku polskim
Parcelacja jest jednym ze środków składni ekspresywnej i polega na szczególnym
sposobie podziału zdania na dwie lub kilka samodzielnych fraz, które oddzielone
są kropką albo innym znakiem interpunkcyjnym kończącym zdanie, np. „Einstein
wybuchnął śmiechem. Autentycznym i niepozowanym”. (Wiśniewski).
Parcelowana konstrukcja składa się z części bazowej (głównej, macierzystej) i
parcelowanej (parcelatu). Część główna to fraza będąca podstawą strukturalną,
wokół której zorganizowane jest całe wypowiedzenie wraz z parcelatem. Stanowi
ona kompletne zdanie pod względem strukturalnym i semantycznym. Natomiast
fraza, następująca po pauzie kropki, to parcelat. Jest on ściśle związany ze
zdaniem macierzystym i całkowicie od niego zależny, tzn. w oderwaniu od niego
nie funkcjonuje jako samodzielna jednostka komunikacyjna. Używany w wystąpieniu
termin „parcelacja” został zaczerpnięty z językoznawstwa rosyjskiego. Pomimo
faktu, że zjawisko to występuje w wielu językach, w języku polskim nie było ono
dotąd odnotowywane. Wyłączanie jakiegoś składnika poza zdanie dostrzegano przy
okazji opisu innych problemów językowych, ale nazywano w inny sposób, np.
wyodrębniony interpunkcyjnie człon, usamodzielniony człon, usamodzielnione
zdanie, człon wyodrębniony w wypowiedzenie. Takie nietypowe oddzielenie kropką,
prymarnie służącą do zamykania zdania, dowolnego fragmentu wypowiedzenia w
samodzielną frazę było w języku uważane za błąd, tj. naruszenie obowiązującej
normy językowej. Jednak z czasem uznano, że jest to świadome tworzenie
wypowiedzi niezgodnej z normą, aby osiągnąć jakiś szczególny cel – ekspresywne
wyróżnienie bądź stylizację na mowę ustną, która nie jest wcześniej
przygotowana i przemyślana, i powstaje zgodnie z tokiem myśli. W wystąpieniu
poruszone będą kwestie terminologiczne oraz omówione zostaną przykłady polskich
zdań z parcelacją pochodzące z tekstów współczesnej literatury pięknej. Będą to
zdania pojedyncze, w których kropką mogą być oddzielane główne i drugorzędne
człony zdania, oraz zdania złożone z częścią współrzędną lub podrzędną
wydzieloną w samodzielną frazę – parcelat.
dr Julia Stefanyszyn & PhD/Assoc. Prof. Oksana Lozynska (Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Ukraina)
yuliia.stefanyshyn@lnu.edu.ua;
оksana.lozynska@lnu.edu.ua
Kompetencje w zakresie poszczególnych sprawności
testowanych na poziomie B1 u studentów po pierwszym roku studiów polonistyki
lwowskiej
Celem referatu jest przedstawienie
poziomu kompetencji językowych u studentów po I roku studiów na polonistyce
lwowskiej z jednoczesną analizą porównawczą obowiązującego programu
edukacyjnego z praktycznej polszczyzny i standardów wymagań odnoszących się do
poziomu biegłości językowej B1. Bierzemy pod uwagę następujące aspekty: poziom
rozwoju poszczególnych sprawności, „łatwe” i „trudne” ćwiczenia, problemy
związane z różnymi rodzajami działalności językowej i ewentualne sposoby ich
rozwiązania, typy błędów pojawiające się w wykonywanych zadaniach
certyfikatowych oraz sposoby oceniania nabytych sprawności (tradycyjny,
stosowany na polonistyce, i zgodny z wymaganiami egzaminu certyfikatowego).
Uwzględniamy szczególne warunki, w których studenci i wykładowcy polonistyki
znaleźli się z powodu pandemii, zastanawiamy się nad wadami i zaletami nauki zdalnej,
opisujemy napotkane problemy i osiągnięte sukcesy.
dr hab. Michał Szczyszek (Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu)
szczysze@amu.edu.pl
Leksyka w korpusie i w kontekstach. Kryzys widziany okiem języka
Powstanie w ostatnim czasie kilku korpusów
współczesnej polszczyzny oraz cyfrowych narzędzi analizy tekstu pozwala na
prowadzenie badań leksykalnych na ogromnych zbiorach danych. Badania te są z
jednej strony zaawansowane technologicznie, a z drugiej – obarczone dużą
precyzją. Badacze współczesnej leksyki polskiej (a także – współczesnego
systemu gramatycznego) mają do dyspozycji oprócz NKJP, także i korpusy Monco.pl
(patrz: P. Pęzik), Korpus dyskursu parlamentarnego (patrz: M. Ogrodniczuk),
Odkrywkę (patrz: F. Graliński) i wiele innych mniejszych, indywidualnie
tworzonych (choćby z narzędziem Korpusomat – patrz: Kobyliński) minikorpusów.
Prócz tego współczesny badacz polszczyzny ma do dyspozycji niemało już narzędzi
cyfrowych – np. wytworzonych w konsorcjum CLARIN czy opracowanych w NASK
(StyloMetrix – patrz: I. Okulska, A. Zawadzka, M. Szczyszek). W swoim
wystąpieniu przedstawię wyniki eksperymentów lingwistycznych dwojakiego
rodzaju. Po pierwsze – korzystając z dostępnych korpusów, przybliżę to, jak
było i jest profilowane semantycznie we współczesnej polszczyźnie pojęcie
wyrażane za pomocą leksemu kryzys i jego synonimów. Dzięki danym
korpusowym (obejmującym dane od XVIII wieku do dziś) możliwe będzie także
opisanie realizacji wyrazowych tego pojęcia w tekstach polskich w sposób czysto
statystyczny: jako bezwzględną częstość pojawiania się realizantów tego
pojęcia, a także – częstotliwość w układzie chronologicznym, tj. w
poszczególnych segmentach czasowych. Po drugie – korzystając z cyfrowych
narzędzi analiz tekstów (StyloMetrix) pokażę, jak kryzys jako zjawisko jest
opisywany w różnego rodzaju tekstach. StyloMetrix umożliwia odseparowywanie
różnych rodzajów tekstów – np. tekstów literatury pięknej od tekstów
grafomańskich tylko na podstawie cech morfoskładniowych. Przeprowadzę zatem automatyczną
analizę tekstów – tu: przykładowo – informacyjnych i dezinformacyjnych
omawiających kryzys jako taki i różne postacie kryzysu (wojenny, ekonomiczny,
pandemiczny itp.). Dzięki temu narzędziu możliwe jest bowiem odseparowanie grup
tekstów od siebie i zaklasyfikowanie ich do odpowiedniej kategorii – co pokażę
właśnie na przykładzie pary grup tekstów: informacyjnych vs. informacyjnych.
Prawdopodobnie możliwe będzie także wskazanie na te cechy morfoskładniowe
tekstów, które dla przeprowadzanej tu klasyfikacji będą istotne i dystynktywne,
czyli takie, dzięki którym taka separacja okazała się możliwa. W planie
metodologicznym powołuję się zatem na metody znane z opracowań J. Bartmińskiego
– z jednej strony, jak i opracowania z zakresu stylistyki polskiej (patrz: A.
Wilkoń, T. Skubalanka) oraz stylometrii, zwłaszcza cyfrowej (J. Rybicki, M.,
Eder, I. Okulska, A. Zawadzka, M. Szczyszek). Materiał leksykalny zostanie
pobrany ze wskazanych korpusów (w pierwszej części), a także – z internetowych
stron ogólnodostępnych, na których pojawiały się informacje o kryzysie –
zarówno artykuły, jak i blogi, fora, komentarze.
dr hab. prof. UP Anna Ślósarz (Uniwersytet
Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej)
anna.slosarz@up.krakow.pl
Perception of the vocabulary and style of literary texts within the
Multimedia Thematic Modules (MTM) framework
The perception of the vocabulary and style of a literary text in times
of multimedia domination is an important issue not only in schoolteaching, but
also in social life. After all, literature – the main channel of cultural transmission
– has recently been dominated by multimedia which disseminate different than literature
modes of perception, promote own participation practices and cultural trends.
It is worth exploring how multimedia environment influences the perception of
the language of literature. This is the main aim of the proposed project. Research
team consisting of two researchers and supplemented by 10 teachers using MMT,
20 teachers working without MMT, supported by experts will implement this interdisciplinary
research project encompassing humanities and social sciences. After students,
i.e. unprejudiced readers, in experimental grades have read prescribed text,
discussed it and supplemented it with thematically related multimedia messages,
they will be asked to do written assignments which will be collated and saved
in digital form. Next, those assignments, along with analogical ones obtained
from control grades (where reading text have been analysed without multimedia
usage), will be analysed by the use Stylo application which automatically processes
texts. Completing this task will be possible thanks to the researchers’
previous experience. Subsequently, keywords will be extracted from those assignments,
and spatial semantic maps and dendrograms, illustrating diversity dictionary,
stylistic and thematic affinities, visible in students’ statements, will be
created. It is hypothesized that differences in vocabulary and literary text perception
by the students who discussed the texts complementing them by carefully chosen
multimedia messages (i.e. within the MTM framework) as compared with text perception
by their colleagues’ who read literary text without multimedia will become evident.
In addition, we intend to collate surveys, lesson plans, notes from witnessed classes
in Polish language and literature, the MTM proposals prepared by teachers,
surveys conducted in experimental and control groups, and subject them to
qualitative and quantitative analysis in attempt to establish differences in
texts perception by experimental and control groups, teachers’ and students’
expectations, needs and skills related to analysing literary texts within the
MTM framework. Interviews with students and teachers and assignments written by
students will be typed and open-coded with the use of Stylo program and MAXODA
application. After spatial maps and conceptual tags have been assigned to
subsequent events, code cards will be created and, on their basis, grounded theory
on perception literary text in the frame of the MTM and on the use of the MTM
framework for teaching Polish language and literature, based on the results of
proposed research, will be formulated. There is lack of this kind of research
in Poland; because there is social need for literary communication in
contemporary cultural realities; due to potentials for digital humanities which
would use contemporary research findings as well as computer and statistical methods.
The latter ones will allow the researchers to develop huge database and to
present study findings in form of a grounded theory imperative to academic
science, literary and social life and to education.
dr Aleksandra Wieczorek (Instytut Języka
Polskiego Polskiej Akademii Nauk)
aleksandra.wieczorek@ijp.pan.pl
Zastosowanie parsera zależnościowego do analizy składniowej tekstów
średniopolskich
Elektroniczne zasoby językowe (takie jak
korpusy tekstów) i narzędzia do ich analizy są już od wielu lat powszechnie
wykorzystywane w badaniach synchronicznych języka polskiego, a stopniowo
wkraczają również do badań nad polszczyzną historyczną. Jednym z typów takich
zasobów, jeszcze nierozpowszechnionym wśród diachronistów, są tzw. banki drzew,
czyli zbiory zdań wraz z rozbiorami składniowymi. Ręcznie oznakowane zasoby
tego typu służą do trenowania parserów (analizatorów składniowych). Parser
wytrenowany na ręcznie oznakowanym banku drzew może być następnie wykorzystany
do automatycznej analizy składniowej znacznie większego zbioru zdań. Banki
drzew są już dostępne dla bardzo wielu języków (dla polszczyzny są to np.
Składnica, http://zil.ipipan.waw.pl/Skadnica i Polski Bank Drzew Zależności –
PolishDependency Bank, http://zil.ipipan.waw.pl/PDB). Analiza składniowa
została również włączona jako dodatkowa warstwa znakowania Narodowego Korpusu
Języka Polskiego w wersji zindeksowanej dla wyszukiwarki MTAS (https://nkjp.nlp.ipipan.waw.pl).
W referacie przedstawię eksperymentalny projekt, w wyniku którego powstał
niewielki historyczny bank drzew zależności – zbiór ok. 1000 zdań z tekstów
średniopolskich, oznakowany składniowo w oparciu o jedną z metod wypracowanych
dla polszczyzny współczesnej. Analizowane zdania zostały zaczerpnięte z ręcznie
anotowanego podkorpusu Elektronicznego Korpusu Tekstów Polskich z XVII i XVIII
Wieku (KorBa, www.korba.edu.pl). Na tym materiale historycznym przeprowadzono
próbę zastosowania parsera zależnościowego wytrenowanego na materiale
polszczyzny współczesnej. Zdania zostały poddane automatycznej analizie
składniowej, a następnie poprawione przez językoznawców. Powstały zasób może w
przyszłości posłużyć do wytrenowania parsera dla polszczyzny historycznej i w
konsekwencji przyczynić się do dodania warstwy składniowej w korpusie KorBa.
Stosowanie w badaniach historycznojęzykowych aparatu pojęciowego oraz
technologii wypracowanych dla polszczyzny współczesnej może budzić rozmaite
wątpliwości. Dotyczą one przystawalności metodologii do materiału języka
znacznie różniącego się od dzisiejszego, którego nie jesteśmy rodzimymi
użytkownikami (por. np. Mika 2020), a także skuteczności narzędzi wobec
większej niż dziś wariancji językowej. Sądzę jednak, że pomimo tych ograniczeń
– o których nie należy zapominać – korzyści wynikające z tworzenia tego rodzaju
zasobów dla materiału historycznego będą znaczące. Najważniejszą z nich jest
możliwość wyszukiwania w zasobie konstrukcji składniowych oraz nieciągłych
analitycznych form fleksyjnych. Warstwa analizy składniowej w postaci rozbiorów
zależnościowych w korpusie historycznym pozwoliłaby na przykład na wyszukanie
zdań z imiesłowem przysłówkowym zawierających podmiot (zdania takie występowały
w języku doby średniopolskiej), niesąsiadujących ze sobą elementów danej
kolokacji czy przykładów nietypowego szyku – występowania dopełnienia bliższego
przed orzeczeniem bądź podmiotu po orzeczeniu. Podczas prezentacji opowiem
także, z jakimi trudnościami mierzyli się autorzy prezentowanego zasobu i jakie
zastosowali rozwiązania. Wybrana literatura: Włodzimierz Gruszczyński, Dorota
Adamiec, Renata Bronikowska, Aleksandra Wieczorek, Elektroniczny Korpus Tekstów
Polskich z XVII i XVIII w. – problemy teoretyczne i warsztatowe, „Poradnik
Językowy” 8 (2020), s. 32–51; Witold Kieraś, Marcin Woliński, Bartłomiej Nitoń,
Nowe wielowarstwowe znakowanie lingwistyczne zrównoważonego Narodowego Korpusu
Języka Polskiego, „Język Polski” 2021, CI (2), s. 59–70; Tomasz Mika, Przenoszenie
terminów i procedur badawczych pomiędzy językoznawstwem synchronicznym i
diachronicznym, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 2020, r.
LXXVI, s. 231–242; Alina Wróblewska, Extended and enhancedPolishdependency bank
in Universal Dependencies format, w: Marie-Catherine de Marneffe, Teresa Lynn,
Sebastian Schuster, editors, Proceedings of the Second Workshop on Universal
Dependencies (UDW 2018), s. 173–182. Association for Computational Linguistics,
2018.
dr hab. prof. UJK Anna Wileczek (Uniwersytet
Jana Kochanowskiego w Kielcach)
anna.wileczek@ujk.edu.pl
Profesjolekt współczesnych nauczycieli jako przykład zawodowej odmiany
języka polskiego
Wystąpienie będzie poświęcone analizie tej
odmiany współczesnego języka polskiego, którą można określić jako subkod
profesjonalny nauczycieli. Jego identyfikacja jest możliwa dzięki odniesieniu
do specyficznego, nieoficjalnego wzoru/stylu komunikacyjnego, który jest
rozpoznawany jako „mówienie po nauczycielsku”. Językowy materiał badawczy,
pozyskany z ankiet, wywiadów i komunikatów badanej grupy, został poddany
analizie semantyczno-pragmatycznej (z perspektywy socjolingwistycznej). W
zasobie omawianego profesjolektu można zrekonstruować trzy profile
leksykalno-semantyczne związane z wykonywaniem wskazanego zawodu
(profesjonalizmy, neologizmy znaczeniowe, mikroteksty formuliczne) oraz
zidentyfikować istotne pola znaczeniowe, m.in. nauczanie, jego organizacja i
dokumentacja, miejsce i czas pracy, osoby w interakcji edukacyjnej, formuły
„rozgrywek” komunikacyjnych.
mgr Katarzyna Wojtowicz (Szkoła Doktorska
Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego)
katarzyna.belczacka@doctoral.uj.edu.pl
System pojęciowo-terminologiczny dotyczący przymiotnika w podręcznikach
do języka polskiego dla szkół podstawowych. Analiza komponentu informacyjnego i
ćwiczeniowego
Wystąpienie stanowi przykład badań empirycznych, których przedmiotem są
podręczniki do kształcenia polonistycznego. Autorka dokona oglądu podręczników
najpopularniejszych serii wydawniczych, skupiając się na ich komponencie
informacyjnym i ćwiczeniowym. Głównym celem prezentowanego opracowania jest
opis systemu pojęciowo-terminologicznego dotyczącego przymiotnika. Komponent
informacyjny w podręcznikach szkolnych zestawiono z propozycją przedstawioną w
kompendium „Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole”, a także w
niewielkim stopniu z dydaktyką akademicką. W drugiej części wystąpienia
zaprezentowana zostanie warstwa ćwiczeniowa.
prof. dr hab. Oleksandr Volkovynskyi (Uniwersytet
Narodowy imienia Iwana Ohienki, Ukraina)
Еволюція польського і українського медійного
мовлення в соціокультурних аспектах (Ewolucja mowy mediów polskich i ukraińskich
w aspektach społeczno-kulturowych)
brak abstraktu
dr hab. prof. UAM Marta Wrześniewska-Pietrzak
(Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
martaw-p@amu.edu.pl
Jak i po co badać znajomość leksyki języka polskiego u g/Głuchych
uczniów?
Proponowane wystąpienie ma na celu
zaprezentować TEST LEKSYKA PJM-PL – narzędzie diagnozujące znajomość leksyki w
języku polskim oraz w migowym (PJM), które zostało opracowane w ramach projektu
grantowego „Inkubator Innowacji Społecznych Generator Dostępności”
realizowanego z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020, który
współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Zakładanym
adresatem opracowanego rozwiązania są uczniowie niesłyszący II etapu
edukacyjnego (zatem uczniowie klas 4-8). Dobór adresata był podyktowany
obserwacją ograniczonych możliwości dalszego kształcenia (także zawodowego),
które ma uczeń g/Głuchy. Pod uwagę brane było także to, iż wybór dalszej drogi
edukacyjnej wiązał się z koniecznością dopasowania oferty edukacyjnej do
potrzeb i możliwości językowych ucznia (dobra znajomość języka polskiego w
piśmie vs. niewystarczająca znajomość języka polskiego; biegła komunikacja w
PJM vs. niewystarczająca znajomość PJM). TEST LEKSYKA PJM-PL to narzędzie
funkcjonujące w postaci aplikacji komputerowej, które opracowane zostało przez
interdyscyplinarny zespół. W jego skład wchodziły osoby zajmujące się
glottodydaktyką, surdoglottodydaktyką (nauczaniem języka polskiego jako obcego
dla g/Głuchych), lingwistyką migową, a także psycholog zajmujący się
diagnozowaniem g/Głuchych dzieci i młodzieży w poradni
psychologiczno-pedagogicznej. Ponadto zadania testowe dla polskiego języka
migowego (PJM) konsultowane były z CODA – natywnym użytkownikiem PJM, który
jest również natywnym użytkownikiem języka polskiego. W czasie wystąpienia
przedstawiona zostanie koncepcja testu, scharakteryzowana zostanie też jego
budowa, sposób powstawania, a także funkcjonalność tej aplikacji testowej.
Ponadto ukazane zostaną perspektywy zastosowania aplikacji TEST LEKSYKA PJM-PL
w przestrzeni edukacyjnej oraz psychologiczno-pedagogicznej. Z uwagi na to, że
centralnym tematem wystąpienia będzie narzędzie diagnostyczne, zostaną ukazane
swoiste dla opracowanego TESTU LEKSYKA PJM-PL etapy budowania narzędzia i jego
składowe elementy (w tym przede wszystkim etap pilotażu i normalizacji testu na
grupie zarówno słyszących, jak i niesłyszących uczniów szkół podstawowych z
klas 4-8), nieobecne najczęściej w testach pozwalających oceniać poziom
znajomości języka polskiego jako obcego. Tłem rozważań będzie obecna sytuacja
uczniów g/Głuchych kształcących się w ośrodkach dla niesłyszących w Polsce, a
także badania prowadzone nad dostosowaniem ESOKJ do polskiego języka migowego
(PJM).