KSIĘGA ABSTRAKTÓW

ZESTAWIENIE ABSTRAKTÓW

 

mgr Stanislav Aprilashvili (Uniwersytet Warszawski)

s.aprilashvili@student.uw.edu.pl

 

Wpływ „Ustawy o zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako języka państwowego” na nauczanie języka polskiego we Lwowie

 

W całej Ukrainie działają 273 szkoły, w których nauczanie jest prowadzone w języku mniejszości narodowych. Najliczniejszą grupą szkół są placówki, w których językiem wykładowym jest język rosyjski – jest ich 125. Szkół z polskim językiem nauczania jest 4, z czego 3 znajdują się w obwodzie lwowskim. W poprzednim roku szkolnym do szkół tych uczęszczało 929 uczniów. Po rewolucji na Euromajdanie w Kijowie i po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2014 roku nowe władze zaczęły wprowadzać reformy różnych dziedzin funkcjonowania państwa, w tym edukacji. Celem reformy edukacji, która otrzymała nazwę „Nowej ukraińskiej szkoły”, jest stworzenie placówek oświatowych, w których będą kształcić się przyszli innowatorzy i odpowiedzialni obywatele. Częścią zmian jest przejście na inny tryb nauczania w językach mniejszości narodowych, który miał być dookreślony w późniejszych dokumentach i strategiach. Rzeczywistym celem wypowiadanym w kuluarach jest ograniczenie liczby szkół, w których nauczanie jest prowadzone w języku rosyjskim – głównie w południowo-wschodnich regionach kraju. Zgodnie z „Ustawą o zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako języka państwowego” zmianie ulegnie sposób prowadzenia zajęć w szkołach mniejszości narodowych. W tych placówkach nauczanie odbywało się dotąd wyłącznie w języku mniejszości (z wyłączeniem przedmiotów „język ukraiński”, „literatura  ukraińska”, „historia Ukrainy”, „obrona ojczyzny”). Sytuacja ta ma się zmienić od przyszłego roku: nauczanie w klasach 1-4 ma być prowadzone w języku mniejszości, język ukraiński zaś ma być jednym z przedmiotów; w klasach 5-9 – 80% przedmiotów będzie wykładanych w języku mniejszości narodowych; w klasach 10-11 – 40% przedmiotów w języku mniejszości narodowych. We Lwowie działają dwie szkoły z polskim językiem nauczania – nr 10 im. św. Marii Magdaleny, a także nr 24 im. Marii Konopnickiej. Szkoły te są centrami rozwoju języka polskiego w mieście, a także wychowania patriotycznego młodzieży z rodzin polskich i mieszanych. Po implementacji zmian oświatowych może zmienić się poziom znajomości języka polskiego wśród uczniów, a także stopień poprawności używanego języka (do szkół uczęszczają również dzieci z rodzin mieszanych i niepolskojęzycznych). Podczas wystąpienia zostaną wypunktowane skutki wprowadzenia reformy oświatowej dla polskich szkół we Lwowie, zaprezentowane podstawowe założenia polityki językowej Ukrainy, a także polityka językowa Polski w kontekście edukacji polonijnej.

 

dr hab. prof. UKW Iwona Benenowska (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy)

ibene@ukw.edu.pl

 

Listy Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej z aksjolingwistycznej perspektywy badawczej

 

Listy prywatne Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej stanowią bogate źródło materiału badawczego. Analizy aksjolingwistyczne odkrywają różnorodne aspekty procesu wartościowania. W referacie zostaną one zawężone do jednego typu obiektów – kulinariów, aby na ich przykładzie zaprezentować próby rekonstrukcji formuł sądów wartościujących, typologii środków wartościujących wykorzystywanych przez poetkę w prywatnej korespondencji z mężem w czasie II wojny światowej. Wystąpienie pozwoli również poznać postać autorki „Różowej magii” z nieco innej, mniej znanej strony.

 

dr hab. Ewa Boksa (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

ewa.boksa@ujk.edu.pl

 

Wykrywanie i klasyfikacja emocji oraz jej wpływ na intencję w wypowiedziach Contact Centre

 

Na przestrzeni ostatnich lat systemy Contact Center coraz częściej korzystają z algorytmów sztucznej inteligencji odpowiadających za różnego rodzaju wyspecjalizowane zadania. W obszarze tym bardzo dużą popularność zdobywają rozwiązania wirtualnych asystentów, implementowane w postaci voicebotów oraz chatbotów. Jednym z głównych zadań wirtualnego asystenta jest rozpoznawanie intencji klienta, a od skuteczności poprawnego określenia intencji zależy skuteczność pracy tych mechanizmów. Należy podkreślić, że dość często na rzeczywistą intencję wyrażaną w rozmowie przez klienta bezpośredni wpływ mają również emocje, jakie towarzyszą tej konwersacji. Rozumienie implicytnych (wnioskowanych z kontekstu, domyślnych) znaczeń, interakcja między znaczeniami literalnymi (dosłownymi) a relewantnymi (istotnymi) informacjami zawartymi w kontekście sytuacyjnym są możliwe dzięki koincydencji z warstwą emocjonalną. W przypadku ludzi rozpoznawanie stanów afektywnych występujących podczas rozmowy jest procesem całkowicie naturalnym. Natomiast, w przypadku wirtualnych asystentów uwzględnianie takich stanów podczas rozmowy jest zagadnieniem nowym i trudnym. Ogólnie w literaturze znane są różne metody automatycznego rozpoznawania emocji z sygnałów dźwiękowych oraz z wiadomości tekstowych. Metody te w przypadku sygnałów audio bazują zwykle na nagraniach studyjnych o bardzo dobrej jakości, w których emocje symulowane są często przez aktorów. W odniesieniu do danych tekstowych rozwiązania znane skupiają się głównie na analizie treści komentarzy lub widomości komunikatorów tekstowych. Nie są znane implementacje metod rozpoznawania emocji dla kanałów głosowych oraz kanałów tekstowych rzeczywistych systemów Contact Center. Ponadto w literaturze naukowej nie zostało określone, jakie konkretnie typy emocji w zastosowaniach systemów Contact Center są istotne z punktu widzenia realizowanych przez nie działań. W związku z powyższym głównym celem niniejszej pracy było zaproponowanie Klasyfikacji Emocji Służącej do Maszynowego Identyfikowania Zabarwienia Afektywnego Treści Rozmów dedykowanej bezpośrednio branży Contact Center. W oparciu o przeprowadzone badania wykazano również przydatność zaproponowanej w pracy Klasyfikacji.

 

dr Elwira Bolek (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)

elwira.bolek@mail.umcs.pl

 

Znaczenia obrazu w znaczeniach języka - co się kryje pod nazwą “multimodalność drugiego stopnia”

 

Zakres referatu jest związany ze wstępnymi badaniami na temat nieautonomiczności znaków i znaczeń w kreatywnych komunikatach multimodalnych i (pozornie) czysto wizualnych. Obserwacji poddam rysunki satyryczne, ilustracje prasowe i plakaty – komunikaty, dla których zrozumienia istotna jest analiza tak zwanych metafor wizualnych (których i domena źródłowa, i docelowa ma znakową formę obrazów). W referacie zastosuję podejście kognitywne, które pozwala na korzystanie z całej kulturowej wiedzy odbiorcy przy czytaniu komunikatów utrwalonych w różnych mediach, daje możliwość odwoływania się nie tylko do znaków, ale też do pojęć. Podejście to implikuje więc pewną nieostrość w klasyfikacji na metafory językowe, wizualne i multimodalne. Zasygnalizuję, że czysta wizualność metafory jest zazwyczaj jedynie pozorna, bo rozumienie przenośni (również tej złożonej z dwóch obrazowych znaków) często wymaga przywołania tekstu językowego, na przykład fragmentu utworu literackiego, frazeologizmów lub językowych znaczeń polisemicznych, znanych z języka ojczystego (L1). Inspirująca w kontekście założeń z badań wstępnych jest dla mnie koncepcja Agnieszki Libury, która proponuje nazwy: „metafory pozornie monomodalne wizualne” oraz „multimodalność drugiego stopnia” (Libura 2019: 64, 79), eksponując fakt występowania istotnych związków między kodami, niewidocznych w samym komunikacie, ale ważnych do uwzględnienia w analizie, a czasem wręcz warunkujących rozumienie obrazu. Nierzadko zdarza się, że obraz jest ilustracją powszechnie zrozumiałych znaczeń polisemicznych czy związków frazeologicznych języka polskiego (jak w przywołanym i analizowanym przez Liburę rysunku Witolda Mysyrowicza, na którym ręce mężczyzny to grabie, a aktualizującym się znaczeniem jest polisemiczne „grabić” – ‘bezprawnie zabierać, rabować, łupić’, czy omawianych w moim referacie przykładach wizualizacji związków frazeologicznych w rysunkach Andrzeja Milewskiego oraz ilustracjach prasowych Pawła Jońcy. W referacie stawiam więc hipotezę, że w komunikatach multimodalnych i wizualnych rzadko mamy do czynienia z metaforami czysto wizualnymi, a często zrozumienie obrazowych składników przekazu wymaga przywołania faktów językowych (na przykład tekstów utworów czy fragmentów dzieł literackich), frazeologizmów, językowych znaczeń polisemicznych), powszechnie znanych i rozumianych w języku ojczystym.

 

dr hab. prof. UW Katarzyna Dróżdż-Łuszczyk (Uniwersytet Warszawski)

kdrozdz@uw.edu.pl

 

Wybrane problemy z interpretacją fonologiczną polskich głosek zwarto-wybuchowych

 

Na zajęciach z fonetyki współczesnego języka polskiego prowadzonych (najczęściej) na pierwszym roku studiów filologicznych i logopedycznych polskie głoski [k΄] oraz [g΄] budzą wśród słuchaczy wiele wątpliwości i pytań. Do kwestii wywołujących dyskusje należą zarówno te związane z miejscem artykulacji i miękkością obu głosek, a dokładniej tego, czy są to głoski środkowojęzykowe miękkie, czy tylnojęzykowe zmiękczone, jak i rozstrzygnięcia dotyczące ich interpretacji fonologicznej, uznania wymienionych głosek za warianty podstawowe fonemów /k΄/, /g΄/. Problemy zaczynają się już na etapie wprowadzania alfabetu fonetycznego, kiedy studenci chcą usłyszeć jednoznaczne odpowiedzi na pytanie, czy znak diakrytyczny mają umieszczać nad znakiem k, g (czyli stosować zapis [ḱ], [ǵ]) jak dzieje się to w przypadku głosek miękkich [ś], [ź], [ć], [ӡ́], [ń], czy też miejsce znaku jest obok, jak w przypadku głosek zmiękczonych (por. [s΄] w [s΄inolok], [z΄] w [kol΄iz΄i̯a]). Jest to o tyle istotne, że we współczesnej polszczyźnie głoski miękkie mają w większości interpretacji fonologicznych status osobnych fonemów, głoski zaś zmiękczone są wariantami pozycyjnymi odpowiednich fonemów twardych. Dodatkową dydaktyczną komplikację wprowadzają zasady wymowy regulujące realizacje połączeń literowych kie, gie, kio, gia. W referacie postawione zostanie pytanie o to, czy współcześnie /k'/ oraz /g'/ warto wskazywać w perspektywie dydaktycznej jako odrębne fonemy, czy raczej głoski [k'] i [g'] należy traktować jako warianty pozycyjne odpowiednich fonemów twardych. Zaprezentowane i przedyskutowane zostaną dotychczasowe rozstrzygnięcia fonologiczne oraz przywołane badania nad współczesną wymową. Wyniki obserwacji eksperymentalnych zostaną zderzone z rozstrzygnięciami teoretycznymi (w wybranej metodologii).

 

 

dr Angela Espinosa Ruiz (Uniwersytet Warszawski)

a.espinosa-ruiz@uw.edu.pl

 

Hodny TikTok: Belarusian-Language TikTok Videos as a Cultural Phenomenon

 

Even though it is the language of the country's titular nation, the Belarusian language has suffered a difficult historical path and been the object of systematic discrimination even after the fall of the Soviet Union in 1991: neglected on both an institutional and an everyday level, the language was designated as ‘vulnerable’ in the UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger, on 30 May 2013. In recent years, the use of the Belarusian language has been stereotyped as being connected to the political opposition (to Belarus' president Alaksandr Łukašenka, in office since 1994), tied to rural contexts or certain professions (such as those of writers and teachers). Nevertheless, several initiatives with the objective of promoting the language's revival (colloquially known as 'soft Belarusization') have been created: language courses like 'Mova Cikava' and 'Move Nanova'; bilingual editions of the country's literary classics, or free creative spaces enabling Belarusian speakers to exchange ideas and put their linguistic abilities into practice. In our presentation, we will analyze one of the most recent (and viral) phenomena related to the popularization of Belarusian: 'Hodny TikTok' ('Worthy TikTok), on the video-based social platform. 'Hodny TikTok' is especially remarkable inasmuch as it has been able to attract the attention of the youngest generations of Internet users (the movement is highly populated by Belarusian teenagers), and in that it offers short, digestible Belarusian-language content on a wide variety of subjects presented by extremely different and unique creators. Our goal is to revise some of the most prominent video blogs within the 'Hodny TikTok' movement, as well as to realize a general analysis of the movement as a whole and its reception within the Belarusian-language Internet community. We will pay special attention to those vlogs which not only use the Belarusian language as their vehicular language, but also promote and viralize Belarusian literature, music and culture.

 

PhD Azmat Farooq Ahmad Khurram (Khwaja Fareed University of Engineering & Information Technology, Rahim Yar Khan, Pakistan)

azmatfarooqazmat@gmail.com

 

Effect of Metacognitive Self-Consciousness on Research Burnout: An Experiment

 

Metacognitive Self-Consciousness pertains to the knowledge and monitoring of thoughts. Research Burnout is long-term stress causing physical and psychological exhaustion from research activities. Thus, a survey study was conducted to explore the effectiveness of metacognitive self-consciousness on research burnout. A single group pretest-posttest control group design was used to collect quantitative data from sixty-two PhD research students from different public sector universities. A validated and reliable questionnaire was used to record research burnout. Similarly, a self-developed, validated, and reliable questionnaire was used to collect data on metacognitive self-consciousness. After the pretest, the research students were provided intervention through a one-hour zoom classroom on metacognitive self-consciousness to overcome research burnout. The data were processed and analyzed through SPSS version 25. The results concluded that metacognitive self-consciousness remained significantly effective for research burnout. It is recommended that metacognitive self-consciousness may be taught as a subject to research students. They may be made aware of the risk of research burnout also.

 

dr hab. prof. UMK Małgorzata Gębka-Wolak (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)

mge@umk.pl

 

U progu językowej (r)ewolucji. Gramatyka niebinarna jako uzupełnienie systemu morfoskładniowego współczesnej polszczyzny

 

Potrzeby komunikacyjne użytkowników języka to – jak wiadomo – źródło zmian na różnych poziomach struktury danego systemu językowego. Z tego powodu wydaje się niemal pewne, że system gramatyczny języka polskiego w najbliższych czasach będzie podlegał zmianom, które pozwolą uwzględniać komunikacyjne potrzeby osób niebinarnych. Dla badaczy języka jest jasne, że polszczyzna współczesna przede wszystkim „podlega prawom uzusu”. O kierunku i mechanizmach rodzących się na poziomie uzusu zmian językowych warto jednak publicznie rozmawiać. Dzięki temu możliwe będzie wypracowywanie takich rozwiązań, które spełniałyby społeczne oczekiwania i miałyby szansę utrwalić się w języku. Temu celowi służyć będzie proponowane wystąpienie. Stanowi ono zarazem kontynuację wcześniejszych rozważań autorki (zob. „Prace Językoznawcze” 2022/1), w których przedstawione zostały podstawy wewnętrznej organizacji koncepcji niebinarnej polszczyzny, zaprezentowanej na stronie https://zaimki.pl/. W tym opracowaniu uwaga zostanie skoncentrowana na ocenie potencjału komunikacyjnego takich innowacji morfologicznych i składniowych, które wykorzystują elementy należące do systemu gramatycznego polszczyzny lub właściwe mu mechanizmy. Przyjrzymy się m.in. tworzeniu osobatywów (np. „osoba widzowska”, „osoba zwycięska”), użyciu form czasownikowych rodzaju nijakiego (neutralnego) w liczbie mnogiej (np. „zrobiłośmy”, „powiedziałoście”), dukaizmów („zrobiłum”, „zrobiłuśmy”) oraz form liczebników zbiorowych w strukturach z rzeczownikami rodzaju żeńskiego, w szczególności z osobatywami, np. „dwoje osób biznesowych”.

 

dr hab. prof. Aleksander Głotow (Regionalna Akademia Humanistyczno-Pedagogiczna im. Tarasa Szewczenki w Krzemieniu, Ukraina) (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)

algall@ukr.net

Kształtowanie się języka ukraińskiego jako języka urzędowego dla wszystkich Ukraińców.

Język ukraiński formalnie uzyskał status państwowego natychmiast po upadku Związku Radzieckiego i wyłonieniu się Ukrainy jako niepodległego państwa. Niemal natychmiast przerwano obowiązkową naukę języka rosyjskiego w szkołach z językiem ukraińskim. Radio i telewizja w dużej mierze stały się ukraińskojęzyczne. Na język państwowy przeszła także poważna część drukowanych środków masowego przekazu, zwłaszcza w regionach zachodnich. W ciągu ostatnich trzydziestu lat wzrosła liczba publikacji książek, zarówno artystycznych, jak i naukowych, edukacyjnych, publicystycznych itp. w języku ukraińskim. Duży wkład w to miały tłumaczenia z języków obcych. Dubbing zagranicznych filmów i programów telewizyjnych prawie zawsze odbywa się w języku ukraińskim. Nauczanie w szkołach wyższych odbywa się wyłącznie w języku ukraińskim. Oficjalne ewidencje prowadzone są tylko w języku ukraińskim.

Jednak przez cały ten okres znaczną część ludności Ukrainy stanowili ludzie, których językiem ojczystym (niezależnie od pochodzenia etnicznego) był rosyjski. To dla nich funkcjonowały i funkcjonują szkoły średnie z rosyjskim językiem nauczania. Nadal ukazywały się dla nich gazety i czasopisma w języku rosyjskim, zwłaszcza na wschodzie i południu kraju. Kwestia językowa pojawiała się okresowo jako powód dyskusji społecznych i politycznych, tworzenia partii i grup politycznych. Ponieważ bitwy te toczą się od dawna i publicznie, nieuchronnie wywołały zarówno spekulacje społeczne na gruncie językowym, jak i niezdrową uwagę skierowaną na ten aspekt wewnętrznego życia politycznego Ukrainy ze strony sąsiedniego państwa. Wysiłki skrajnych sił politycznych – z jednej strony nacjonalistycznej, a z drugiej separatystycznej – nie zmieniły postawy bezwładnej większości. W rezultacie doprowadziło to, po pierwsze, do konfrontacji politycznej we wszystkich ostatnich wyborach parlamentarnych i prezydenckich na „Zachodze” i „Wschodzie”, a po drugie, do zaostrzenia się antagonizmu społecznego, co doprowadziło do dwóch rewolucji, do dwóch Majdanów właśnie na tym tle. I w końcu sprowokował sąsiednie państwo do agresji: aneksji Krymu, zajęcia Donbasu i inwazji wojskowej w 2022 roku.
Po 24 lutego 2022 r. sytuacja językowa w kraju zaczęła się gwałtownie i radykalnie zmieniać. Język rosyjski w coraz większym stopniu zyskuje status języka wroga. Nawet na co dzień obywatele Ukrainy coraz częściej chcą być Ukraińcami. Po wydarzeniach ostatnich sześciu miesięcy native speaker języka rosyjskiego kojarzy się z agresorem, maruderem, gwałcicielem i mordercą. Ukraińcy zdają sobie sprawę, że znaczna część żołnierzy armii moskiewskiej to nie etniczni Rosjanie, a Buriaci, Tuwani, Dagestańczycy i inne tzw. mniejszości narodowe, które stanowią większość ludności Federacji Rosyjskiej. Ale wszyscy mówią po rosyjsku, choć z akcentem. W większości przypadków przejście na język ukraiński dla osób posługujących się językiem rosyjskim jest ułatwione dzięki temu, że w sytuacjach urzędowych używają oni języka państwowego. Telewizja i radio tworzą pasywne tło, co również pomaga. Wprowadzenie egzaminu z języka ukraińskiego dla urzędników i nauczycieli akademickich podnosi status społeczny języka państwowego. Komunikacja domowa nigdy nie była przeszkodą w pełnym funkcjonowaniu i ukształtowaniu się języka państwowego jako języka ojczystego.

dr Ilona Gumowska-Grochot (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)

ilona.gumowska-grochot@mail.umcs.pl

 

Językowy obraz starości we współczesnej książce dla dzieci (z nurtu literatury terapeutycznej)

 

Celem referatu jest analiza i interpretacja językowego obrazu starości we współczesnej książce dla dzieci z nurtu literatury terapeutycznej. Tworzone współcześnie książki dla dzieci (zwłaszcza z nurtu literatury terapeutycznej) podążają za wieloma problemami społecznymi, często podejmują bardzo trudne tematy (między innymi: choroby, niepełnosprawności, przemocy, wojny, uzależnienia czy wykluczenia). Pełnią funkcję psychoedukacyjną i psychoterapeutyczną. Jednym z wątków często w nich poruszanych jest starość, która w nowoczesnych społeczeństwach staje się tematem tabu. Nie stanowi ona jednego z głównych zagadnień dyskursu publicznego. Nie jest też „atrakcyjnym” tematem dla mediów, popkultury czy reklamy. Dzieci otoczone są przez przekazy kultywujące młodość, witalność i zabawę. Dlatego też temat starości stanowi wyzwanie zarówno dla rodziców, jak i dla nauczycieli. Literatura terapeutyczna podejmuje się tego wyzwania i ukazuje starość w sposób zrozumiały dla dziecka, bliski dziecięcej wrażliwości. Starość oglądana z perspektywy dziecka zyskuje nowe znaczenie. Jest to nie tylko etap stereotypowo łączony z chorobą, demencją, dolegliwościami fizycznymi i psychicznymi, problemami z pamięcią, ale także z bliskością, szczególnym rodzajem więzi z wnukami, czas troski, wyzwań i przygotowania na pożegnanie. Jest to obraz starości, którą dziecięcy umysł zrozumie, oswoi i zaakceptuje. Podstawę materiałową analizy stanowią książki polskich autorów literatury dziecięcej wydane pomiędzy 2011 a 2021 r., a mianowicie: J. Bednarek, P. Pawlak, Pan Stanisław odlatuje; A. Dyrda, Ostatni dżem babci; J. Mikołajewski, Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór; A. Sakowicz, Listy do A. Mieszka z nami Alzheimer; Z. Stanecka, Świat według dziadka; A. Świętek, Niezapominajka; W. Widłak, Dwa serca anioła.

 

 

dr Agata Hącia (Uniwersytet Warszawski)

agata.hacia@uw.edu.pl

 

Wartość aksjologiczna i ekspresywna neologizmów współczesnego języka polskiego – wybrane problemy (na materiale Obserwatorium Językowego UW)

 

Podstawą materiałową referatu będą neologizmy współczesnego języka polskiego, opracowywane przez Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego w witrynie www.obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl (oraz wcześniej w: www.nowewyrazy.uw.edu.pl). Część materiału to leksemy bądź frazeologizmy nacechowane pod względem ekspresywności oraz wartości aksjologicznej. Celem wystąpienia będzie charakterystyka tej części zasobu leksykalnego pod kątem wybranych zagadnień związanych z problematyką wartościowania – w ujęciu proponowanym przez OJ UW. Analizie zostaną poddane przede wszystkim jednostki leksykalne, które mogą mieć niejasny status ze względu na wartość aksjologiczną (czego przyczyn można szukać głównie w uwarunkowaniach pozajęzykowych), jednostki, które można interpretować zarówno jako nacechowane ekspresywnie, jak i jako nacechowane aksjologicznie, a także takie, których wartościowanie może być uwikłane dyskursywnie. Przedstawione zostaną przykłady neologizmów, których „życie społeczne” dowodzi prób neutralizacji nacechowania aksjologicznego. Podjęta zostanie również próba przedstawienia typologii nowego słownictwa, zgromadzonego przez OJ UW, pod kątem zagadnień, których będzie dotyczył referat.

 

 

mgr Anita Jagun (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

anita.anna.jagun@gmail.com

 

Technologia okiem polonisty. Stosowanie aplikacji cyfrowych w nauczaniu L1 w Polsce

 

Minione dwa lata były czasem niezwykle trudnym dla placówek oświatowych na całym świecie. Sytuacja epidemiologiczna COVID-19 spowodowała, że szkolnictwo musiało błyskawicznie przejść w zdalny tryb pracy. Tym samym nauczyciele zostali niejako zmuszeni do wdrożenia technologii do swoich zajęć dydaktycznych. Niemniej jednak zakres stosowania narzędzi informacyjno-komunikacyjnych różnił się w zależności od szkoły i pedagoga. W niektórych przypadkach ograniczał się do przesyłania uczniom materiałów do pracy samodzielnej w trybie asynchronicznym, w innych – do kontaktów w czasie rzeczywistym poprzez komunikatory internetowe, takie jak Skype, Microsoft Teams czy Zoom. Duża część nauczycieli zainteresowała się także możliwościami cyfrowych aplikacji edukacyjnych. Te, choć były stosowane przez niektórych jeszcze przed wybuchem pandemii, podczas nauczania zdalnego przeżyły prawdziwy rozkwit. Potencjał aplikacji w zainteresowaniu uczniów, ich zmotywowaniu oraz przekazywaniu wiedzy dostrzegli nauczyciele niemal wszystkich przedmiotów szkolnych na każdym etapie kształcenia, również ci, którzy nauczali języka polskiego jako pierwszego. Obecnie – po powrocie uczniów do szkół i do zajęć stacjonarnych – narzędzia te są nadal często wykorzystywane przed wielu pedagogów. Niniejsze wystąpienie ma za zadanie przybliżyć tematykę wykorzystywania nowoczesnych technologii podczas zajęć języka polskiego na przykładzie aplikacji cyfrowych. Autorka na podstawie badań własnych analizuje podejście nauczycieli pracujących z uczniami drugiego i trzeciego etapu edukacyjnego względem wspomnianych narzędzi dydaktycznych. Prezentacja opiera się przede wszystkim na interpretacji wyników badań ankietowych oraz wypowiedzi polonistów podczas wywiadów pogłębionych. Respondenci reprezentowali zróżnicowane stanowiska względem przedmiotu analizy, co pozwoliło na szerszy ogląd omawianego zagadnienia. Ponadto w trakcie prezentacji przywołane zostaną wyniki ankiet przeprowadzonych wśród polonistów i uczniów szkół podstawowych (klasy IV-VIII) oraz średnich, które wskazują na najpopularniejsze aplikacje wykorzystywane na zajęciach języka pierwszego w Polsce oraz zakres stosowania tychże aplikacji na zajęciach dydaktycznych. Podczas wystąpienia udzielone zostaną odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jakie jest podejście polonistów względem technologii? 2. W jakim stopniu nauczyciele języka pierwszego w Polsce korzystają z aplikacji cyfrowych w swojej praktyce pedagogicznej? 3. Czy (i w jakim zakresie) pandemia zmieniła sposób myślenia polonistów na temat narzędzi cyfrowych? 4. Jakie są wady i zalety stosowania aplikacji w nauczaniu języka pierwszego? Praca pozwala zapoznać się z obrazem polskiej szkoły pod kątem wykorzystywania nowoczesnych form dydaktycznych. Skłania również do refleksji na temat potencjału i zagrożeń wynikających z używania technologii w nauczaniu przedmiotowym.

 

 

dr Renata Janicka-Szyszko (Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim)

janickaszyszko@gmail.com

 

Kształcenie językowe w podstawie programowej a jego realizacja w serii podręczników wydawnictwa OPERON (z doświadczeń praktyka)

 

W swoim wystąpieniu jako praktyk – nauczyciel języka polskiego w szkole ponadpodstawowej (wcześniej ponadgimnazjalnej) i autor wielu publikacji (m.in. serii podręczników wydawnictwa OPERON wydawanych w latach 2019-2022 zgodnych z najnowszą podstawą programową oraz tomów wydanych w latach 2007 i 2012,  uwzględniających podstawy programowe obowiązujące w tamtych latach; przewodników i książek dla nauczycieli, scenariuszy lekcji, programów nauczania, planów dydaktycznych, ramowych rozkładów nauczania, zbiorów ćwiczeń dla uczniów) – przedstawię szanse i wyzwania związane z kształceniem językowym we współczesnej szkole ponadpodstawowej. Przedmiotem refleksji stanie się koncepcja kształcenia językowego zawarta w najnowszej podstawie programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły II stopnia oraz jej realizacja w serii podręczników wydawnictwa OPERON (6 tomów) wydawanych w latach 2019-2022. Oglądowi poddane zostaną zarówno wskazane w podstawie treści nauczania, jak i ich konkretyzacja w podręcznikach odzwierciedlająca tendencje we współczesnej dydaktyce. Wskazanie trudności, z jakimi stykają się autorzy podręczników i nauczyciele języka polskiego oraz analiza przyjętych rozwiązań, pozwolą na sformułowanie wniosków dotyczących kształcenia języka ojczystego we współczesnej szkole.

 

 

dr hab. prof. UG Katarzyna Kaczorowska-Bray, dr hab. prof. UG Stanisław Milewski

katarzyna.bray@ug.edu.pl; stanislaw.milewski@ug.edu.pl

 

Logopedia XXI wieku – nowe wyzwania i płaszczyzny badawcze

 

Zagadnienia akwizycji języka oraz zaburzenia związane z jego przyswajaniem zainteresowały polskich językoznawców już w XIX wieku. Pionierem w tym zakresie był bez wątpienia Jan Baudouin de Courtenay, który już w 1885 roku opublikował w „Pracach Filologicznych” artykuł zatytułowany „Z patologii i embryjologii języka”. W kolejnych latach zasygnalizowana problematyka znalazła się także w centrum zainteresowania wielu polskich lingwistów, między innymi: Stefanii Brenstiern-Pfanhauser (1930), Leona Kaczmarka (1953, 1977), Pawła Smoczyńskiego (1955), Marii Zarębiny (1965, 1980), Haliny Zgółkowej (1986, 1990, 2016). Językoznawcze podstawy ma też polska logopedia, której początki sięgają lat sześćdziesiątych XX wieku. Jej twórca – prof. Leon Kaczmarek – uważał, że logopedia jako dyscyplina naukowa powinna badać wszystkie aspekty mowy: embriologiczny, patologiczny, społeczny i artystyczny. W swoim wystąpieniu, dotyczącym nowych wyzwań stojącymi przed polską logopedią w XXI wieku, nawiązujemy do koncepcji logopedii prezentowanej przez Stanisława Grabiasa, według którego logopedia jest nauką o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowań językowych. Omawiając płaszczyzny badawcze współczesnej logopedii nawiązujemy do nowych specjalności logopedycznych, które wyodrębniły się w ostatnich latach, między innymi wczesnej interwencji logopedycznej, oligofrenologopedii, tyflo- i gerontologopedii oraz logopedii międzykulturowej. Wskazujemy także najnowsze kierunki badań, które przyczyniają się do lepszego zrozumienia mechanizmów odpowiedzialnych za powstawanie zaburzeń w komunikowaniu się. Celem naszego wystąpienia będzie także wskazanie konieczności zwrócenia większej niż do tej pory uwagi na funkcje prymarne, których zaburzenia notowane są w wielu grupach wymagających logopedycznego wsparcia. Zmiany, które obecnie obserwujemy, związane między innymi z procesami demograficznymi i starzeniem się społeczeństw, zwiększającą się grupą osób obcojęzycznych w społeczeństwie polskim czy wzrostem frekwencji zaburzeń rozwojowych wśród dzieci, spowodowały wyodrębnienie się nowych specjalności logopedycznych, wskazały nowe płaszczyzny badawcze, ale i wymusiły zmiany w kształceniu logopedów.

 

 

prof. dr hab. Ałła Krawczuk (Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Ukraina)

allakrawczuk@gmail.com

 

Swoistość gratulacji i życzeń we współczesnej prasie wydawanej w języku polskim w Ukrainie (na tle normy ogólnopolskiej)

 

W referacie omawia się struktury będące gratulacjami i życzeniami oraz konteksty informujące o składanych gratulacjach i życzeniach występujące w tekstach czasopism wydawanych w języku polskim w Ukrainie w pierwszym dwudziestoleciu XXI wieku. Przedmiot analiz ogranicza się do jednostek gratulacyjnych i życzeniowych, odmiennych od odpowiedników polszczyzny standardowej. Ich swoistość dotyczyć może struktury leksykalnej lub gramatycznej czy też funkcji pragmatycznej. Na tle częstości występowania odpowiednich jednostek interferencyjnych w ustnej odmianie polszczyzny odziedziczonej (co potwierdzają przeprowadzone dotychczas badania) ich stała obecność w tekstach prasy ukazującej się w różnych regionach Ukrainy daje podstawy do stwierdzenia szerokiej ekstensji tekstowej tych jednostek jako wyraźnego składnika etykiety językowej w polszczyźnie odziedziczonej w Ukrainie.

 

dr hab. prof. UJK Martyna Król-Kumor / mgr Magdalena Ambra Wójcik (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

martyna.krol-kumor@ujk.edu.pl

 

Język ukraiński jako ojczysty i jego rola w kształtowaniu tożsamości narodowej

 

W referacie przeprowadzono funkcjonalną analizę socjolingwistyczną na materiale języka ukraińskiego. Celem artykułu było określenie narodowotwórczej roli języka ukraińskiego. Założenie o tym, że język ojczysty jest jednym z najważniejszych czynników kształtowania tożsamości narodowej w przypadku języka ukraińskiego nie okazało się tezą oczywistą. Język ukraiński nie zawsze pełnił tę rolę, o czym świadczy ogromna liczba Ukraińców, którzy nie posługują się językiem ukraińskim. Wydarzenia wojenne całkowicie zmieniły funkcje tego języka. Z języka, który pełnił wyłącznie role społeczno-polityczne i kulturowo-cywilizacyjne, język ukraiński stał się wyraźnym czynnikiem narodowotwórczym. W artykule analizie podlegają środki językowe (mikro- i makroteksty) pochodzące z ukraińskojęzycznego dyskursu publicznego z lat 1991-2022, odzwierciedlające zmiany zachodzące w podejściu do języka ukraińskiego. Początkowo cybernetyczne (odgórne) działania zostały zastąpione przez oddolne (synergetyczne) ruchy społeczne. Po rozpadzie ZSRR język ukraiński był wykorzystywany do ideologiczno-politycznych celów związanych z ukrainizacją społeczeństwa. Wzmocnienie roli języka ukraińskiego po 2004 roku miało wymiar kulturowo-cywilizacyjny, ponieważ posługiwanie się tym językiem stało się wskaźnikiem przynależności do elit politycznych, administracyjnych, gospodarczych i kulturowych. Wojna, która wybuchła na Ukrainie 24 lutego 2022 roku, spowodowała diametralną zmianę w podejściu do języka ukraińskiego. Język ten stał się istotnym czynnikiem determinującym poczucie tożsamości narodowej. Powstał bowiem społeczny, oddolny ruch narodowotwórczy polegający na podjęciu celowego wysiłku i uczeniu się języka ukraińskiego przez Ukraińców, pragnących w ten sposób podkreślić przynależność do swojej nacji.

 

 

prof. dr hab. Oksana Labashchuk (Ternopil Volodymyr Hnatiuk National Pedagogical University, Ukraina)

lov081168@tnpu.edu.ua

 

Narrative interviews about war experiences and language issues: Ethics and methodology

On February 24, 2022, the Russian Federation launched a full-scale invasion of the territory of sovereign Ukraine. This date divided the lives of Ukrainian people into "before" and "after" periods. The independence of the Ukrainian state, the very existence of the Ukrainian nation, the lives of the citizens of Ukraine were threatened. It would not be an exaggeration to say that the war entered the lives of every Ukrainian to a greater or lesser extent. Some people lost their lives or were tortured, some saw the death or torture of their relatives or acquaintances, some were forced to leave their homes, become refugees, live in bomb shelters, grieve for the fate of the loved ones, wake up to sirens, feel in danger, volunteer, help the army, and fight. Such various experiences of war form a complex mosaic of human destinies, feelings, and experiences. We can investigate the everyday experiences of people who are going through the war. According to personal narratives about the everyday experience of war, we can see a system of values and interests, strategies for survival and adaptation to dramatic changes in life, as well as a system of symbolic representations of modern Ukrainians. An important question is in which language the interview should be conducted, whether the researcher should be a native speaker of the same language as the narrator, how to transcribe and publish the collected narratives in scientific research. We see that after the start of a full-scale war, the tolerance of many Ukrainians for the use of the Russian language has significantly decreased. This position exists not only among ordinary citizens, but also among scientists. It is worth noting that a person can be sincere and frank with his interlocutor if they speak the same language. We want to draw attention to this problem during our report.

 

 

 

 

dr Karolina Lisczyk (Uniwersytet Śląski)

karolina.lisczyk@us.edu.pl

 

Korpusy językowe w służbie aksjolingwistyki. O jakościowo-ilościowych badaniach semantycznych na przykładzie czasownika „gorszyć (się)”

 

Cel artykułu stanowi próba odpowiedzi na pytanie o to, w jakich kontekstach (i ewentualnie również w jakich sytuacjach komunikacyjnych) używany jest czasownik gorszyć (się). Badaniom zostaną podane zdania wyekscerpowane z korpusów dawnej i współczesnej polszczyzny (KorBa, Korpus tekstów polskich z lat 1830-1919, ChronoPress, Korpus dyskursu parlamentarnego, Narodowy Korpus Języka Polskiego, MoncoPL). Ponieważ definicje czasownika „gorszyć (się)” odnoszą się do norm moralnych i obyczajowych, analizy jakościowe i ilościowe materiału badawczego pozwolą wnioskować na temat zmian, jakie zaszły tym w zakresie. Przegląd ten zostanie uzupełniony o dane z korpusów równoległych, które dadzą pogląd na sposób, w jaki tłumaczony jest czasownik „gorszyć (się)” na języki obce. Finalnie przeprowadzone analizy mają wskazać możliwości, jakie daje wykorzystanie narzędzi cyfrowych w badaniach słownictwa nacechowanego aksjologicznie.

 

 

dr hab. prof. UŚ Iwona Loewe (Uniwersytet Śląski)

iwona.loewe@us.edu.pl

 

Biografie językowe osób wielojęzycznych. Refleksje o języku ojczystym

 

Wystąpienie ma na celu zaprezentowanie kilkudziesięciu biografii językowych, które zostały utworzone drogą wywiadu uczestniczącego lub ankiety. Zdecydowana większość pytań tego formularza różni osoby wielojęzyczne, które stały się ich podmiotami. Autorkę interesuje jednak element je spajający. Poszukiwać go będzie w trzech pytaniach, które od wielu lat pozostają pod obserwacją autorki. Należą do nich pytania o język snów, myśli i modlitwy. Zebrane przez wiele lat biografie pozwalają na wyciągnięcie pewnych uogólniających wniosków na temat udziału języka ojczystego w życiu bilinga, zmian zachodzących w czasie podczas odpowiedzi na te pytania oraz na temat przesłanek kulturowych, które te odpowiedzi podpowiadają. Perspektywa osoby wielojęzycznej często także zanurzonej w drugiej kulturze prowadzi do interesujących obserwacji na temat języka ojczystego, zyskuje ona bowiem inny niż natywny punkt odniesienia.

 

 

dr Jarosław Łachnik (Uniwersytet Warszawski)

j.lachnik@uw.edu.pl

 

Ignorancja, premedytacja czy może coś jeszcze? O wariantach ortograficznych najnowszych jednostek leksykalnych w polszczyźnie

 

Podczas wystąpienia zostanie poruszony problem wariantów ortograficznych w najnowszym słownictwie polskim. Podstawą materiałową będą jednostki neologiczne odnotowane w słowniku Obserwatorium Językowego Uniwersytetu Warszawskiego, dostępnym na witrynie obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl (w tej chwili około 1000 jednostek). Zostaną omówione przyczyny oraz koncepcja zdyscyplinowanego merytorycznie odnotowywania wariantów ortograficznych w słowniku neologizmów. Leksykon zbiera jednostki, w których przypadku trudno niekiedy zdecydować, jaka jest kanoniczna postać wyjściowa, co dotyczy zwłaszcza różnie przyswajanych zapożyczeń leksykalnych/ właściwych („dog-sitter” czy „dog sitter”?, dlaczego „alt medycyna”, ale „alt-med” i „altmed”?). Autor przyjmie nienormatywny – zgodny z nastawieniem słownika – punkt wyjścia. Zostanie poruszony problem trudności odróżnienia formy będącej wariantem ortograficznym od formy zawierającej błąd ortograficzny (czy można odnotowywać wszystkie formy częste?, por. „pierwszokomunista”, „pierwszo komunista”, „pierwszo-komunista”; „tuskobus”, „Tuskobus”). Zostaną wskazane te zasady ortograficzne, z którymi sprzeczne są niektóre warianty. Autor spróbuje wykazać, że nie jest to przypadkowe i może zostać wykorzystane zarówno w diagnozie świadomości językowej użytkowników, jak i próbie przewidywania rozwoju ortograficznego polszczyzny.

 

dr Grair Magakian (Uniwersytet Śląski)

erwin@erwin.org.pl

 

Dydaktyka języka polskiego. Programy – podręczniki – materiały: o nauczaniu języka polskiego w Armenii

 

W zaproponowanym przeze mnie referacie zostaną zbadane programy, podręczniki oraz dodatkowe materiały wykorzystywane przez edukatorów polskich w procesie kształcenia Polonii w Armenii, ze specyficznym uwzględnieniem wpływu ormiańskiego na język polski. Wpływ ten ma charakter zarówno pozytywny (przy umiejętnym korzystaniu z języka ormiańskiego), jak i destruktywny (specyfika odmiany przez osoby, brak kategorii gramatycznej, rodzaju itd.).

 

dr Anna Miłoszewska-Kiełbiewska (Uniwersytet Warszawski)

a.miloszewska@uw.edu.pl

 

Językowe sposoby demonstrowania szacunku wobec Ukrainy i Ukraińców w mediach społecznościowych w marcu 2022 roku

 

Polska tradycja i frazeologia wskazują na gościnność jako cechę dystynktywną grzecznościowego systemu Polaków. Jej ważny test, podyktowany niełatwymi okolicznościami geopolitycznymi przechodziliśmy jako społeczeństwo w marcu 2022 roku, w obliczu inwazji rosyjskiej na Ukrainę. Była to z jednej strony gościnność w czysto ekonomicznym wymiarze, obejmująca użyczenie dachu nad głową, dzielenie się żywnością czy wsparcie uchodźców w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Z drugiej strony w analizowanym okresie do głosu doszła gościnność komunikacyjna: życzliwość w udzielaniu informacji, akceptacja w przestrzeni publicznej, inkluzywność językowa. Jak zdaliśmy ten test? Czy wobec migrantów z Ukrainy okazujemy językową otwartość? Jak o nich mówimy, jak się do nich zwracamy, co ich przybycie zmieniło w naszych przekonaniach czy stereotypach, co zdążył już odzwierciedlić język? Pod pretekstem badania zwrotów i określeń wyrażających szacunek przyglądam się aktualnym zmianom lingwistyczno-kulturowym w dyskursie mediów społecznościowych.

 

dr hab. prof. UMCS Iwona Morawska (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)

iwona.morawska@mail.umcs.pl

 

Wiersze o mowie ojczystej na lekcjach języka polskiego

 

Język ojczysty w twórczości wielu polskich (i nie tylko) poetów występuje jako źródło twórczej inspiracji. Czytelnicy takich utworów mogą czuć się zaproszeni do refleksji i rozmowy (oraz innych aktywności) o tym, czego i jak doświadcza człowiek dzięki językowi i za sprawą języka, jak to wyraża i dlaczego itd. Włączanie tego rodzaju tekstów w proces realizacji celów i zadań języka polskiego jako przedmiotu nauczania rodzi wiele pytań, które warto postawić, mając na uwadze korzyści, jakie mogą być udziałem uczniów dzięki ciekawie zaaranżowanym lekcjom o języku ojczystym w poezji. W referacie zostaną omówione wyniki badań nad strategiami kształcenia świadomości i kultury językowej na lekcjach literackich poświęconych omawianiu wybranych wierszy o mowie ojczystej (z uwzględnieniem innych tekstów kultury jako kontekstów lekturowych). Przedmiotem analizy będą publikowane i zebrane w ramach akademickich zajęć laboratoryjnych projekty lekcji oraz zadania lekturowe zamieszczone w wybranych podręcznikach przedmiotowych. Oprócz tego omówione też będą przykłady rozwiązań metodycznych zarejestrowane w ramach obserwacji uczestniczącej lekcji języka polskiego, na których omawiana była sygnalizowana w tytule problematyka. W zakończeniu referatu zostaną sformułowane ogólne refleksje i wnioski na temat roli poezji w kształceniu językowym ucznia w realiach XXI wieku.

PhD/Assoc. Prof. ivil

PhD/Assoc. Prof. Živilė Nemickienė & BA Eglė Navickaitė (Vilnius University, Wilno, Litwa)

zivile.nemickiene@knf.vu.lt

 

Structural features of Lithuanian blends

 

This study aims at disclosing the structural features of Lithuanian blends by analysing them morphonologically, reviewing research approaches to blending and the problematic aspects of the phenomenon as part of the language system. The study is based on 167 blends from the Database of Lithuanian Neologisms. It takes time to collect enough examples to analyse blending phenomena. The such word creation is difficult to notice in use. Therefore, the Database of Lithuanian Neologisms is valuable and necessary for the analysis of blending over a short period of time. Blending is a relatively new way of word creation that has not been studied in detail in Lithuanian linguistics. The analysis of the structure of blends is helpful due to the controversial approach to the phenomenon, its structural diversity and its increasing prevalence in use. Blends are pretty common and therefore studied relatively thoroughly in the English language. How blends are interpreted among scientists in terms of word formation varies. Initial words of blends are merged not according to morphological principles but by shortening phonetically, overlapping phonemically or combining both methods. Contamination, a peripheral phenomenon of the system, formally and semantically, is not as predictable as grammatically regular processes. However, it is functional, arising from linguistic resources and thus belonging to the system. Syllables and morphemes phonological (structural) types, splitting position, the number of syllables of blends and their initial words are examined in this study. According to that, the material is classified and statistically analysed, expecting to see the regularities of the word structure that determine the phonetic shortening and phonemic overlapping of blends. A morpheme is the smallest unit that conveys meaning, thus essential for identifying the meaning of a word. Hence, even though blends are considered morphologically undividable, the structure must somehow imply the meaning. The accentual features (stress, pitch-accent) of initial words are also considered. The analysis aims to learn what determines the structural types of blends.

 

 

dr Tomasz Niestorowicz (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

tomasz.niestorowicz@kul.pl

 

Interferencje morfoskładniowe z języka ojczystego w wypowiedziach pisemnych polskich studentów uczących się języka hiszpańskiego jako obcego

 

Refleksja metajęzykowa jest istotnym czynnikiem w procesie uczenia się języka obcego. Dla osoby uczącej się języka obcego punktem odniesienia jest język ojczysty, na bazie którego pierwotnie konstruowana jest świadomość metajęzykowa. Poprzez odwołanie się do języka ojczystego możliwa jest refleksja natury kontrastywnej, a więc analiza podobieństw i różnic pomiędzy językiem pierwszym i językiem obcym, która przekłada się na rozwój wiedzy metajęzykowej, a także nabywanie wiedzy metapragmatycznej, niezbędnej w rozwoju kompetencji komunikacyjnej (Cesteros 2005; Kurcz 2009). Koncepcja interjęzyka sytuuje proces nauczania języka drugiego jako continuum między biegunami wyznaczonymi przez język ojczysty (L1) i język docelowy (L2) (Selinker 1972). Etapy początkowe cechuje zwiększony transfer elementów języka ojczystego do języka docelowego, natomiast im bardziej ewoluuje interjęzyk osoby uczącej się, tym słabsza jest ta tendencja (Montrul 2014). W paradygmacie badawczym analizy kontrastywnej, opartym na teoriach Charlesa Friesa (1945) i Roberta Lado (1957), transfer z języka ojczystego stanowił zasadnicze źródło trudności w procesie przyswajania języka drugiego. Według podstawowych założeń teoretycznych sformułowanych przez Lado, te elementy języka ojczystego, które są różne od elementów języka docelowego, będą powodowały problemy w procesie uczenia się (transfer negatywny, interferencja), natomiast elementy podobne będą w tym procesie ułatwieniem (transfer pozytywny). Transfer z języka ojczystego na poziomie fonologicznym, morfoskładniowym lub leksykalno-semantycznym jest ważnym elementem kształtującym interjęzyk, ale nie fundamentalnym (Selinker 1972), jak postrzegali to badacze zajmujący się modelem analizy kontrastywnej. Selinker inspiruje się koncepcją Weinreicha (1953), który dostrzega w sytuacji kontaktu języków zjawisko nazywane „międzyjęzykowymi asocjacjami” czy też „międzyjęzykową identyfikacją” (interlingual identifications). Zjawisko to wiąże się z tendencją osób uczących się języka drugiego do porównywania w sposób uproszczony fonemów, relacji gramatycznych, czy też cech semantycznych w języku ojczystym i języku docelowym (Corder 1983; Kellerman & Sherwood Smith 1986; Odlin 1989). Celem niniejszego wystąpienia jest opis i klasyfikacja błędów interferencyjnych spowodowanych transferem negatywnym z języka ojczystego, popełnianych przez polskich studentów uczących się języka hiszpańskiego jako obcego. Analiza, dotycząca błędów na poziomie morfoskładniowym, w szczególności odnosi się do systemu tempoaspektualnego i oparta jest na korpusie wypowiedzi pisemnych napisanych przez polskich studentów hispanistyki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

 

 

dr hab. Marta Nowosad-Bakalarczyk (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)

marta.nowosad-bakalarczyk@mail.umcs.pl

 

Pluralia tantum we współczesnej polszczyźnie – centrum i peryferie kategorii

 

Celem referatu jest ukazanie kategorii nazw pluralia tantum (w skrócie: PT) we współczesnej polszczyźnie. Jak wykazały przeprowadzone obserwacje, jest to stosunkowo duża grupa słownictwa (licząca co najmniej 1000 jednostek tylko w części apelatiwów), obejmująca jednostki o niejednakowym statusie: są wśród nich takie, które stanowią centrum (jądro) kategorii (np. wszystkie nazwy spodni); są też takie, które stanowią jej peryferie (np. nazwy butów używane najczęściej w liczbie mnogiej, ale mające też formy liczby pojedynczej); są też takie, które zajmują pozycję pośrednią między stałymi i uzualnymi PT, takie jak „akta” czy „brudy”, stanowiące efekt rozwarstwiania znaczenia jednostek leksykalnych – forma pluralis utrwala jedno z przyjmowanych znaczeń, np. „brud” to ‘każde zanieczyszczenie osiadłe na czymś’ przen. ‘niemoralne postępowanie, nieuczciwy postępek’, a „brudy” to ‘nieczystości, odpadki’ lub ‘brudna bielizna, brudne ubrania’). Zasób jednostek PT zmienia się w czasie (jedne wychodzą z użycia, inne powiększają zasób kategorii), zmienia się też status poszczególnych jednostek w ramach kategorii (przejście od pozycji peryferyjnej do/ w kierunku centralnej). Czynnikiem sterującym zmianami jest semantyka (komunikowany sens predestynuje daną jednostkę leksykalną do przyjęcia odpowiednich cech formalnych). Przeprowadzone badania mieszczą się w ramach (etno)lingwistyki kognitywnej, tj. takiego podejścia do języka, w którym zakłada się, że stanowi on nie tylko narzędzie wyrażania myśli, lecz także utrwala przejawy ludzkiego oglądu świata. Konsekwencją tego jest uznanie, że wszystkie formy językowe (niezależnie od stopnia ich złożoności i konwencjonalności) są nośnikami określonych treści, nie tylko jednostki leksykalne, ale także gramatyczne mają charakter symboliczny – stanowią wyraz jakiejś myśli, sposobu konceptualizacji świata (Langacker 1987, 2008/2009; Wierzbicka 1988, 1999, 2006; Bartmiński 2006, 2009). Jest to istotne novum w stosunku do rozpowszechnionych w drugiej połowie XX wieku (strukturalistycznych) ujęć kategorii językowych. Postulowane w ramach tego kierunku holistyczne podejście do języka otwiera nowe perspektywy jego opisu, m.in. pozwala na ukazanie semantycznych podstaw gramatyki, obszaru stosunkowo słabo wyeksplorowanego na gruncie językoznawstwa polskiego.

 

 

dr Katarzyna Ostrowska (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

katarzyna.ostrowska@ujk.edu.pl

 

Słownictwo współczesnego reportażu książkowego – wstęp do badań korpusowych

 

Celem proponowanego referatu jest przedstawienie najczęstszej leksyki reportażu książkowego na podstawie tekstów reportażowych wyróżnionych  Nagrodą im. Beaty Pawlak. W pracy została zastosowana metoda analizy korpusowej, a w jej obrębie indukcyjne podejście sterowania korpusem (ang. corpus-driven approach), uważane za autonomiczny paradygmat językoznawczy. Ograniczono się do badania wyłącznie słownictwa autosemantycznego, posiadającego samodzielne znaczenie, tj. rzeczowników, czasowników, przymiotników, liczebników, przysłówków oraz zaimków; nie analizowano zaś wykrzykników oraz słownictwa synsemantycznego, czyli przyimków, spójników i partykuł. Do zestawienia najczęstszej leksyki wykorzystano program AntConc, który został stworzony przez Laurenca Antony’ego i jest powszechnie wykorzystywany, obok programu WordSmith, do badań korpusowych. Przedstawione w niniejszej propozycji obserwacje XXI-wiecznego reportażu książkowego z perspektywy językoznawstwa korpusowego będą miały znaczący wpływ na rozwój badań dotyczących języka reportażu: przyczynią się do opracowania stylistycznego aspektu wzorca gatunkowego reportażu książkowego; umożliwią stworzenie praktycznego polskiego słownika leksyki reportażowej, przedstawiającego potoczny obraz świata; wpłyną na realizację słownika specjalistycznej terminologii reportażowej; ułatwią sporządzenie językowych postulatów dla autorów reportaży, dziennikarzy; będą stanowiły stylistyczno-językową bazę do dalszych badań komparatywno-slawistycznych, a także ewolucyjnych.

 

mgr Danuta Parlak (Szkoła Doktorska Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego)

d.parlak@uw.edu.pl

 

Język w relacjach międzypokoleniowych. Komunikacja z osobami starszymi

 

W relacjach międzypokoleniowych z ludźmi starszymi używany jest specyficzny język, określany jako „baby talk” ze względu na swoje podobieństwo do mowy kierowanej do małych dzieci lub „elderspeak” – dla podkreślenia, że jest to język używany w relacjach z osobami starszymi. W wystąpieniu scharakteryzowane zostaną główne werbalne i niewerbalne cechy tej odmiany mowy. Przedstawione zastaną przyczyny oraz konsekwencje elderspeak na funkcjonowanie osób starszych w kontekście międzygrupowych kontaktów. Jak wykazują badania, komunikacja elderspeak występuje w wielu sferach międzypokoleniowego kontaktu z osobami starszymi. Obejmuje interakcje w sferze publicznej (kontakty w miejscach publicznych z osobami nieznanymi lub słabo znającymi starszych partnerów rozmowy) oraz w ramach relacji towarzyskich, rodzinnych i kontaktów przyjacielskich. Jest oceniana przez osoby starsze oraz postronnych obserwatorów jako protekcjonalna i deprecjonująca. Zwłaszcza szeroko rozumiane relacje udzielenia pomocy, wsparcia osobom starszym aktywizują używanie tej odmiany języka. W oparciu o literaturę przedmiotu oraz badania własne przeprowadzone z osobami pracującymi z ludźmi starszymi w ramach instytucjonalnych relacji pomocowych przedstawione zostaną okoliczności i mechanizmy sprzyjające stosowaniu elderspeak w kontekście międzygrupowego kontaktu. Negatywne schematy poznawcze na temat osób starszych oraz będące ich następstwem negatywne oczekiwania dotyczące umiejętności komunikacyjnych osób starszych prowadzą do określonych zachowań komunikacyjnych ze strony młodszych uczestników interakcji – posługiwania się językiem dostosowanym do wyobrażonych możliwości osób starszych. Stosowanie języka, jakim ludzie dorośli posługują się w kontakcie z małymi dziećmi w interakcji w osobami starszymi, sprawia, że komunikacja prowadzi do infantylizacji starszego adresata i podkreśla jego niższy status w sytuacji konwersacyjnej. Jednocześnie jest jednym ze sposobów przekazywania i utrwalania negatywnych treści na temat starości i osób starszych w społeczeństwie. Język w świadomy i nieświadomy sposób nie tylko odzwierciedla społeczne postawy wobec osób starszych, ale również kształtuje /wpływa na pozycję społeczną ludzi starszych w społeczeństwie.

 

 

prof. dr hab. Olena Pchelintseva (Cherkasy State Technological University, Ukraina)

War, language and culture: What is happening in the Ukrainian language space after February 24

 

brak abstraktu

 

dr Barbara Pędzich (Uniwersytet Warszawski)

b.pedzich@uw.edu.pl

 

Leksyka środowiskowa w słowniku neologizmów Obserwatorium Językowego UW (wybrane problemy)

 

Neologizmy socjolektalne (zarówno jednostki, których użycie jest ograniczone do języka konkretnej grupy, jak i te, które upowszechniły się w innych odmianach języka, zwłaszcza w polszczyźnie potocznej) stanowią znaczną część wyrazów hasłowych w słownikach rejestrujących najnowsze słownictwo. Liczne określenia środowiskowe znajdziemy na przykład w słowniku neologizmów pod red. T. Smółkowej (Słowa, słowa… Czy je znasz?, Kraków 2013), a także w słownikach Obserwatorium Językowego UW, dostępnych na stronach nowewyrazy.uw.edu.pl i obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl. Również w pracach teoretycznych poświęconych najnowszej leksyce to właśnie wyrazy środowiskowe są często wybierane jako przykłady jednostek neologicznych. Jednocześnie można zauważyć, że analiza neologizmów socjolektalnych i ich opis leksykograficzny przysparzają wielu trudności (część z nich zasygnalizowano w artykule A. Hąci, K. Kłosińskiej, J. Łachnika i B. Pędzich pt. Problemy metodologiczne związane z opisem nowych jednostek języka na przykładzie słownika neologizmów (OJ UW), w: Dialog z Tradycją, t. IX: Językowe świadectwa przemian społecznych i kulturowych, red. E. Horyń, E. Młynarczyk, Kraków 2021). Celem referatu jest przyjrzenie się tym trudnościom oraz dyskusyjnym aspektom słownikowego opisu socjolektyzmów, w szczególności zaś następującym zagadnieniom: 1) (pozorna?) nadreprezentacja leksyki środowiskowej w słowniku neologizmów; 2) problem neologizmów funkcyjnych (S. Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin 2003) oraz neologizmów względnych (por. Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1972–1981, część I, A–O, red. Tekiel D., Wrocław 1988); 3) zmiana zasięgu socjolektyzmu a problem tzw. zapożyczeń wewnętrznych; 4) jednostki intersocjolektalne jako problem leksykograficzny (por. S. Gajda, System odmian i jego dynamika rozwojowa, w: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red. nauk. S. Gajda, Opole 2001); 5) funkcje kwalifikatorów środowiskowych w słowniku neologizmów; 6) słownictwo stricte środowiskowe a słownictwo tzw. wspólnot tematycznych. Do zilustrowania problemów dotyczących słownikowego opisu socjolektyzmów posłużą wybrane artykuły hasłowe z internetowego słownika neologizmów polskich, przygotowywanego przez zespół Obserwatorium Językowego UW (nowa wersja słownika dostępna jest pod adresem obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl). Niektóre rozwiązania związane z rejestrowaniem neologizmów socjolektalnych zastosowano już w wymienionym słowniku (np. zróżnicowanie kwalifikatorów środowiskowych, wprowadzenie informacji o zmianie zasięgu występowania wybranych jednostek czy wykorzystanie szczegółowego systemu tagowania). Rozwiązania te również zostaną zaprezentowane w planowanym wystąpieniu.

 

 

dr Beata Piecychna (Uniwersytet w Białymstoku)

b.piecychna@uwb.edu.pl

Kultura języka polskiego w dydaktyce przekładu pisemnego – tendencje oraz perspektywy

 

Celem wystąpienia jest omówienie miejsca, jakie we współczesnej dydaktyce przekładu pisemnego zajmuje aspekt poprawnej polszczyzny. Referat składa się z trzech głównych części. W pierwszej przedstawiona zostanie diagnoza sytuacji: w jakim stopniu na kierunkach neofilologicznych, w szczególności na specjalizacjach translatorycznych, naucza się kultury języka polskiego. Druga część skupi się na omówieniu tendencji zarysowujących się w programach nauczania kultury języka polskiego na specjalizacjach tłumaczeniowych. W końcowej części wystąpienia ukazane zostaną propozycje zmian, jakie można by wprowadzić w programach specjalizacji tłumaczeniowych, tak aby uwrażliwić adeptów przekładoznawstwa na istotę poprawnego użycia języka polskiego w procesie tłumaczeniowym.

 

 

 

dr hab. prof. UJK Dorota Połowniak-Wawrzonek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

dorota.polowniak-wawrzonek@ujk.edu.pl

 

Metafora MIŁOŚĆ I/LUB POŻĄDANIE to PRZYJMOWANIE POKARMU we współczesnej polszczyźnie

                    

 

MIŁOŚĆ I/LUB POŻĄDANIE ujmowane jest m.in. w terminach PRZYJMOWANIA POKARMU. Metafora ta ujawnia pewne aspekty MIŁOŚCI, pomniejszając lub ukrywając inne. Metafory MIŁOŚĆ I/LUB POŻĄDANIE to PRZYJMOWANIE POKARMU, CZŁOWIEK KOCHANY I/LUB POŻĄDANY to POKARM ujawniają się m.in. w następujących polskich leksemach i frazeologizmach: „ktoś chce kogoś zjeść” XE "chce kogoś zjeść" , „ktoś ma zamiar kogoś zjeść” XE "ma zamiar kogoś zjeść" , „ktoś zjadłby kogoś” (o obiekcie miłości i/lub pożądania) itp.; „ktoś jadłby a. jadłoby się a. chciałoby się kogoś jeść łyżkami” XE "jadłby a.jadłoby się a. chciałoby się kogoś jeść łyżkami" ; „konsumować kogoś” (o obiekcie miłości i/lub pożądania); „ktoś konsumował a. skonsumował znajomość a. związek a. małżeństwo” XE "ktoś konsumował a. skonsumował znajomość a. związek a. małżeństwo" ; „znajomość, związek, małżeństwo skonsumowane” XE "znajomość, związek, małżeństwo skonsumowane" ; „ślinić się” (z podniecenia, pożądania, na widok kogoś itp.); „schrupać kogoś XE "schrupać kogoś" ; ktoś schrupał kogoś z kosteczkami” XE "schrupał kogoś z kosteczkami" ; „łakomy a. smaczny kąsek”  XE "łakomy a. smaczny kąsek" (o obiekcie miłości i/lub pożądania); „ktoś ma apetyt na kogoś” XE "ma apetyt na kogoś" ; „apetyczna dziewczyna a. panna a. kobieta” XE "apetyczna dziewczyna a. panna a. kobieta" ; „apetyczne ciało a. ciałko” XE "apetyczne ciało a. ciałko" ; „ktoś jest apetyczny” XE "jest apetyczny" ; „ktoś wygląda apetycznie” XE "wygląda apetycznie" ; „pożeracz (niewieścich) serc” XE "pożeracz (niewieścich) serc" ; „miłość kogoś zjada a. zżera a. pożera” XE "miłośćkogoś zjada a. zżera a. pożera" ; „miłość kogoś trawi” XE "miłośćkogoś trawi" ; „namiętność kogoś zżera a. pożera” XE "namiętność kogoś zżera a. pożera" ; „pożądanie kogoś zjada a. zżera” XE "pożądanie kogoś zjada a. zżera" ; „żądza kogoś trawi” XE "żądzakogoś trawi"  itp.).

 

 

dr Agnieszka Rosińska-Mamej (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

agnieszka.rosinska-mamej@ujk.edu.pl

 

Gerontomowa i/a młodomowa. O języku seniorów i młodzieży

 

Celem referatu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak wiek nadawcy może wpływać na sposób porozumiewania się za pomocą języka (w tym na sposób proszenia, tj. na kształt językowy makroaktu prośby i stosowane w nim strategie komunikacyjne). Aby odpowiedzieć na to pytanie, zestawiam wypowiedzi osób, które wkroczyły w okres tzw. późnej dorosłości (czyli seniorów), z wypowiedziami adolescentów (tj. młodzieży) i staram się wskazać specyficzne cechy mowy obu grup wiekowych. Wybór przywołanych generacji jest podyktowany tym, że – w pewnym sensie – są one generacjami „skrajnymi”: adolescenci należą do „świata młodości”, pokolenia młodego, które od seniorów, należących do „świata starości”, jest oddzielone dwoma innymi generacjami (tj. pokoleniem osób znajdujących się w okresie wczesnej dorosłości oraz pokoleniem osób będących na etapie średniej dorosłości), poza tym osoby starsze i młodzież inaczej postrzegają, kategoryzują i oceniają świat, mają inny zasób wiedzy i doświadczeń życiowych, inne, często przeciwstawne, poglądy dotyczące rzeczywistości. Różnice te nazywam „dysharmonią kognitywną” (zob. Rosińska-Mamej 2019). Pokolenie ludzi starszych i pokolenie młodzieży łączy natomiast odrębność od reszty społeczeństwa, bycie „poza” nim. To powoduje, że obie generacje funkcjonują we własnej, odrębnej przestrzeni społecznej, która prawdopodobnie pozwala na wykształcenie się określonych cech mowy przedstawicieli omawianych pokoleń.

 

 

dr hab. Karolina Ruta-Korytowska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

karuta@amu.edu.pl

 

Język ojczysty jako obcy – kształcenie językowe uczniów G/głuchych w Polsce

 

W wystąpieniu poruszę problem kształcenia językowego uczniów z niepełnosprawnością słuchu na przykładzie Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących w Poznaniu. Na wstępie zwrócę uwagę na kilka ważnych czynników, które mają wpływ na poziom opanowania sprawności w języku ojczystym w tej grupie uczniów. W dalszej części przedstawię trudności i wyzwania, jakie stoją przed nauczycielami języka polskiego, z których wymienić można choćby brak materiałów dydaktycznych i niedostosowanie poziomu języka prezentowanego w podręcznikach do uczniów Głuchych i słabosłyszących, czy nieznajomość języka migowego wśród uczniów. Szczególną uwagę zwrócę na poziom opanowania sprawności językowych wśród uczniów, zwłaszcza czytania ze zrozumieniem i pisania. Pokażę rozwiązania, jakie wprowadzają nauczyciele we wspomnianej placówce, by jak najlepiej dostosować formę edukacji językowej do możliwości uczniów.

 

dr hab. prof. UJK Joanna Senderska (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

jsenderska@ujk.edu.pl

 

Jak młodzież mówi i pisze w Sieci (na podstawie materiału Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży)

 

Celem referatu jest analiza leksyki używanej przez współczesną młodzież pod kątem wskazania najbardziej wyrazistych tendencji związanych ze wzbogacaniem słownictwa młodzieżowego, a więc z tworzeniem nowych jednostek leksykalnych, a także z zapożyczaniem ich (lub tylko ich znaczeń) z innych języków, zwłaszcza z języka angielskiego. Materiał źródłowy pochodzi ze stron niedawno powstałego Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży, redagowanego przez pracowników Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

 

dr hab. Natalia Siudzińska (Uniwersytet Warszawski)

n.siudzinska@uw.edu.pl

 

Problemy z interpretacją fonologiczną tzw. nosówek w języku polskim

 

W wystąpieniu zostaną omówione problemy związane z realizacją dźwiękową tzw. nosówek, czyli liter ą i ę, a także różnice w interpretacji fonologicznej tychże realizacji. Problemy te niejednokrotnie były poruszane przez badaczy (np. Zarębina 1963; Retz 1979ab; Dunaj 1991; Sawicka 1995; Nagórko 1998; Szpyra-Kozłowska 2002 i inni), co świadczy o tym, że zjawisko nie należy do łatwych. Litery ą i ę są realizowane w postaci dwóch dźwięków, z czego drugi zależy od prawostronnego sąsiedztwa. Przysparza to wiele trudności w procesie nauczania prawidłowej wymowy języka polskiego (w szczególności osób obcojęzycznych), a także w dydaktyce polonistycznej, gdy zjawiska te należy uporządkować na płaszczyźnie systemu fonologicznego. W wystąpieniu zaprezentowane zostaną ujęcia fonologiczne, w których dane zjawisko jest interpretowane w różny sposób, a co za tym idzie – opisy te różnią się zasobem fonemów nosowych. Celem wystąpienia będzie więc przegląd spółgłoskowych i półsamogłoskowych fonemów nosowych w różnych opisach systemu fonologicznego języka polskiego oraz propozycja interpretacji fonologicznej drugiego segmentu bifonematycznej realizacji ą i ę z wykorzystaniem opozycji i dystrybucji.

 

 

 

dr Anna Stasienko (Uniwersytet Rzeszowski)

astasienko@ur.edu.pl

 

O parcelacji we współczesnym języku polskim

 

O parcelacji we współczesnym języku polskim Parcelacja jest jednym ze środków składni ekspresywnej i polega na szczególnym sposobie podziału zdania na dwie lub kilka samodzielnych fraz, które oddzielone są kropką albo innym znakiem interpunkcyjnym kończącym zdanie, np. „Einstein wybuchnął śmiechem. Autentycznym i niepozowanym”. (Wiśniewski). Parcelowana konstrukcja składa się z części bazowej (głównej, macierzystej) i parcelowanej (parcelatu). Część główna to fraza będąca podstawą strukturalną, wokół której zorganizowane jest całe wypowiedzenie wraz z parcelatem. Stanowi ona kompletne zdanie pod względem strukturalnym i semantycznym. Natomiast fraza, następująca po pauzie kropki, to parcelat. Jest on ściśle związany ze zdaniem macierzystym i całkowicie od niego zależny, tzn. w oderwaniu od niego nie funkcjonuje jako samodzielna jednostka komunikacyjna. Używany w wystąpieniu termin „parcelacja” został zaczerpnięty z językoznawstwa rosyjskiego. Pomimo faktu, że zjawisko to występuje w wielu językach, w języku polskim nie było ono dotąd odnotowywane. Wyłączanie jakiegoś składnika poza zdanie dostrzegano przy okazji opisu innych problemów językowych, ale nazywano w inny sposób, np. wyodrębniony interpunkcyjnie człon, usamodzielniony człon, usamodzielnione zdanie, człon wyodrębniony w wypowiedzenie. Takie nietypowe oddzielenie kropką, prymarnie służącą do zamykania zdania, dowolnego fragmentu wypowiedzenia w samodzielną frazę było w języku uważane za błąd, tj. naruszenie obowiązującej normy językowej. Jednak z czasem uznano, że jest to świadome tworzenie wypowiedzi niezgodnej z normą, aby osiągnąć jakiś szczególny cel – ekspresywne wyróżnienie bądź stylizację na mowę ustną, która nie jest wcześniej przygotowana i przemyślana, i powstaje zgodnie z tokiem myśli. W wystąpieniu poruszone będą kwestie terminologiczne oraz omówione zostaną przykłady polskich zdań z parcelacją pochodzące z tekstów współczesnej literatury pięknej. Będą to zdania pojedyncze, w których kropką mogą być oddzielane główne i drugorzędne człony zdania, oraz zdania złożone z częścią współrzędną lub podrzędną wydzieloną w samodzielną frazę – parcelat.

 

 

 

dr Julia Stefanyszyn & PhD/Assoc. Prof. Oksana Lozynska (Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Ukraina)

yuliia.stefanyshyn@lnu.edu.ua; оksana.lozynska@lnu.edu.ua

 

 

Kompetencje w zakresie poszczególnych sprawności testowanych na poziomie B1 u studentów po pierwszym roku studiów polonistyki lwowskiej

Celem referatu jest przedstawienie poziomu kompetencji językowych u studentów po I roku studiów na polonistyce lwowskiej z jednoczesną analizą porównawczą obowiązującego programu edukacyjnego z praktycznej polszczyzny i standardów wymagań odnoszących się do poziomu biegłości językowej B1. Bierzemy pod uwagę następujące aspekty: poziom rozwoju poszczególnych sprawności, „łatwe” i „trudne” ćwiczenia, problemy związane z różnymi rodzajami działalności językowej i ewentualne sposoby ich rozwiązania, typy błędów pojawiające się w wykonywanych zadaniach certyfikatowych oraz sposoby oceniania nabytych sprawności (tradycyjny, stosowany na polonistyce, i zgodny z wymaganiami egzaminu certyfikatowego). Uwzględniamy szczególne warunki, w których studenci i wykładowcy polonistyki znaleźli się z powodu pandemii, zastanawiamy się nad wadami i zaletami nauki zdalnej, opisujemy napotkane problemy i osiągnięte sukcesy.

 

dr hab. Michał Szczyszek (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

szczysze@amu.edu.pl

 

Leksyka w korpusie i w kontekstach. Kryzys widziany okiem języka

 

Powstanie w ostatnim czasie kilku korpusów współczesnej polszczyzny oraz cyfrowych narzędzi analizy tekstu pozwala na prowadzenie badań leksykalnych na ogromnych zbiorach danych. Badania te są z jednej strony zaawansowane technologicznie, a z drugiej – obarczone dużą precyzją. Badacze współczesnej leksyki polskiej (a także – współczesnego systemu gramatycznego) mają do dyspozycji oprócz NKJP, także i korpusy Monco.pl (patrz: P. Pęzik), Korpus dyskursu parlamentarnego (patrz: M. Ogrodniczuk), Odkrywkę (patrz: F. Graliński) i wiele innych mniejszych, indywidualnie tworzonych (choćby z narzędziem Korpusomat – patrz: Kobyliński) minikorpusów. Prócz tego współczesny badacz polszczyzny ma do dyspozycji niemało już narzędzi cyfrowych – np. wytworzonych w konsorcjum CLARIN czy opracowanych w NASK (StyloMetrix – patrz: I. Okulska, A. Zawadzka, M. Szczyszek). W swoim wystąpieniu przedstawię wyniki eksperymentów lingwistycznych dwojakiego rodzaju. Po pierwsze – korzystając z dostępnych korpusów, przybliżę to, jak było i jest profilowane semantycznie we współczesnej polszczyźnie pojęcie wyrażane za pomocą leksemu kryzys i jego synonimów. Dzięki danym korpusowym (obejmującym dane od XVIII wieku do dziś) możliwe będzie także opisanie realizacji wyrazowych tego pojęcia w tekstach polskich w sposób czysto statystyczny: jako bezwzględną częstość pojawiania się realizantów tego pojęcia, a także – częstotliwość w układzie chronologicznym, tj. w poszczególnych segmentach czasowych. Po drugie – korzystając z cyfrowych narzędzi analiz tekstów (StyloMetrix) pokażę, jak kryzys jako zjawisko jest opisywany w różnego rodzaju tekstach. StyloMetrix umożliwia odseparowywanie różnych rodzajów tekstów – np. tekstów literatury pięknej od tekstów grafomańskich tylko na podstawie cech morfoskładniowych. Przeprowadzę zatem automatyczną analizę tekstów – tu: przykładowo – informacyjnych i dezinformacyjnych omawiających kryzys jako taki i różne postacie kryzysu (wojenny, ekonomiczny, pandemiczny itp.). Dzięki temu narzędziu możliwe jest bowiem odseparowanie grup tekstów od siebie i zaklasyfikowanie ich do odpowiedniej kategorii – co pokażę właśnie na przykładzie pary grup tekstów: informacyjnych vs. informacyjnych. Prawdopodobnie możliwe będzie także wskazanie na te cechy morfoskładniowe tekstów, które dla przeprowadzanej tu klasyfikacji będą istotne i dystynktywne, czyli takie, dzięki którym taka separacja okazała się możliwa. W planie metodologicznym powołuję się zatem na metody znane z opracowań J. Bartmińskiego – z jednej strony, jak i opracowania z zakresu stylistyki polskiej (patrz: A. Wilkoń, T. Skubalanka) oraz stylometrii, zwłaszcza cyfrowej (J. Rybicki, M., Eder, I. Okulska, A. Zawadzka, M. Szczyszek). Materiał leksykalny zostanie pobrany ze wskazanych korpusów (w pierwszej części), a także – z internetowych stron ogólnodostępnych, na których pojawiały się informacje o kryzysie – zarówno artykuły, jak i blogi, fora, komentarze.

 

 

dr hab. prof. UP Anna Ślósarz (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej)

anna.slosarz@up.krakow.pl

 

Perception of the vocabulary and style of literary texts within the Multimedia Thematic Modules (MTM) framework

 

The perception of the vocabulary and style of a literary text in times of multimedia domination is an important issue not only in schoolteaching, but also in social life. After all, literature – the main channel of cultural transmission – has recently been dominated by multimedia which disseminate different than literature modes of perception, promote own participation practices and cultural trends. It is worth exploring how multimedia environment influences the perception of the language of literature. This is the main aim of the proposed project. Research team consisting of two researchers and supplemented by 10 teachers using MMT, 20 teachers working without MMT, supported by experts will implement this interdisciplinary research project encompassing humanities and social sciences. After students, i.e. unprejudiced readers, in experimental grades have read prescribed text, discussed it and supplemented it with thematically related multimedia messages, they will be asked to do written assignments which will be collated and saved in digital form. Next, those assignments, along with analogical ones obtained from control grades (where reading text have been analysed without multimedia usage), will be analysed by the use Stylo application which automatically processes texts. Completing this task will be possible thanks to the researchers’ previous experience. Subsequently, keywords will be extracted from those assignments, and spatial semantic maps and dendrograms, illustrating diversity dictionary, stylistic and thematic affinities, visible in students’ statements, will be created. It is hypothesized that differences in vocabulary and literary text perception by the students who discussed the texts complementing them by carefully chosen multimedia messages (i.e. within the MTM framework) as compared with text perception by their colleagues’ who read literary text without multimedia will become evident. In addition, we intend to collate surveys, lesson plans, notes from witnessed classes in Polish language and literature, the MTM proposals prepared by teachers, surveys conducted in experimental and control groups, and subject them to qualitative and quantitative analysis in attempt to establish differences in texts perception by experimental and control groups, teachers’ and students’ expectations, needs and skills related to analysing literary texts within the MTM framework. Interviews with students and teachers and assignments written by students will be typed and open-coded with the use of Stylo program and MAXODA application. After spatial maps and conceptual tags have been assigned to subsequent events, code cards will be created and, on their basis, grounded theory on perception literary text in the frame of the MTM and on the use of the MTM framework for teaching Polish language and literature, based on the results of proposed research, will be formulated. There is lack of this kind of research in Poland; because there is social need for literary communication in contemporary cultural realities; due to potentials for digital humanities which would use contemporary research findings as well as computer and statistical methods. The latter ones will allow the researchers to develop huge database and to present study findings in form of a grounded theory imperative to academic science, literary and social life and to education.

  

dr Aleksandra Wieczorek (Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk)

aleksandra.wieczorek@ijp.pan.pl

 

Zastosowanie parsera zależnościowego do analizy składniowej tekstów średniopolskich

 

Elektroniczne zasoby językowe (takie jak korpusy tekstów) i narzędzia do ich analizy są już od wielu lat powszechnie wykorzystywane w badaniach synchronicznych języka polskiego, a stopniowo wkraczają również do badań nad polszczyzną historyczną. Jednym z typów takich zasobów, jeszcze nierozpowszechnionym wśród diachronistów, są tzw. banki drzew, czyli zbiory zdań wraz z rozbiorami składniowymi. Ręcznie oznakowane zasoby tego typu służą do trenowania parserów (analizatorów składniowych). Parser wytrenowany na ręcznie oznakowanym banku drzew może być następnie wykorzystany do automatycznej analizy składniowej znacznie większego zbioru zdań. Banki drzew są już dostępne dla bardzo wielu języków (dla polszczyzny są to np. Składnica, http://zil.ipipan.waw.pl/Skadnica i Polski Bank Drzew Zależności – PolishDependency Bank, http://zil.ipipan.waw.pl/PDB). Analiza składniowa została również włączona jako dodatkowa warstwa znakowania Narodowego Korpusu Języka Polskiego w wersji zindeksowanej dla wyszukiwarki MTAS (https://nkjp.nlp.ipipan.waw.pl). W referacie przedstawię eksperymentalny projekt, w wyniku którego powstał niewielki historyczny bank drzew zależności – zbiór ok. 1000 zdań z tekstów średniopolskich, oznakowany składniowo w oparciu o jedną z metod wypracowanych dla polszczyzny współczesnej. Analizowane zdania zostały zaczerpnięte z ręcznie anotowanego podkorpusu Elektronicznego Korpusu Tekstów Polskich z XVII i XVIII Wieku (KorBa, www.korba.edu.pl). Na tym materiale historycznym przeprowadzono próbę zastosowania parsera zależnościowego wytrenowanego na materiale polszczyzny współczesnej. Zdania zostały poddane automatycznej analizie składniowej, a następnie poprawione przez językoznawców. Powstały zasób może w przyszłości posłużyć do wytrenowania parsera dla polszczyzny historycznej i w konsekwencji przyczynić się do dodania warstwy składniowej w korpusie KorBa. Stosowanie w badaniach historycznojęzykowych aparatu pojęciowego oraz technologii wypracowanych dla polszczyzny współczesnej może budzić rozmaite wątpliwości. Dotyczą one przystawalności metodologii do materiału języka znacznie różniącego się od dzisiejszego, którego nie jesteśmy rodzimymi użytkownikami (por. np. Mika 2020), a także skuteczności narzędzi wobec większej niż dziś wariancji językowej. Sądzę jednak, że pomimo tych ograniczeń – o których nie należy zapominać – korzyści wynikające z tworzenia tego rodzaju zasobów dla materiału historycznego będą znaczące. Najważniejszą z nich jest możliwość wyszukiwania w zasobie konstrukcji składniowych oraz nieciągłych analitycznych form fleksyjnych. Warstwa analizy składniowej w postaci rozbiorów zależnościowych w korpusie historycznym pozwoliłaby na przykład na wyszukanie zdań z imiesłowem przysłówkowym zawierających podmiot (zdania takie występowały w języku doby średniopolskiej), niesąsiadujących ze sobą elementów danej kolokacji czy przykładów nietypowego szyku – występowania dopełnienia bliższego przed orzeczeniem bądź podmiotu po orzeczeniu. Podczas prezentacji opowiem także, z jakimi trudnościami mierzyli się autorzy prezentowanego zasobu i jakie zastosowali rozwiązania. Wybrana literatura: Włodzimierz Gruszczyński, Dorota Adamiec, Renata Bronikowska, Aleksandra Wieczorek, Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. – problemy teoretyczne i warsztatowe, „Poradnik Językowy” 8 (2020), s. 32–51; Witold Kieraś, Marcin Woliński, Bartłomiej Nitoń, Nowe wielowarstwowe znakowanie lingwistyczne zrównoważonego Narodowego Korpusu Języka Polskiego, „Język Polski” 2021, CI (2), s. 59–70; Tomasz Mika, Przenoszenie terminów i procedur badawczych pomiędzy językoznawstwem synchronicznym i diachronicznym, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 2020, r. LXXVI, s. 231–242; Alina Wróblewska, Extended and enhancedPolishdependency bank in Universal Dependencies format, w: Marie-Catherine de Marneffe, Teresa Lynn, Sebastian Schuster, editors, Proceedings of the Second Workshop on Universal Dependencies (UDW 2018), s. 173–182. Association for Computational Linguistics, 2018.

 

 

dr hab. prof. UJK Anna Wileczek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)

anna.wileczek@ujk.edu.pl

 

Profesjolekt współczesnych nauczycieli jako przykład zawodowej odmiany języka polskiego

 

Wystąpienie będzie poświęcone analizie tej odmiany współczesnego języka polskiego, którą można określić jako subkod profesjonalny nauczycieli. Jego identyfikacja jest możliwa dzięki odniesieniu do specyficznego, nieoficjalnego wzoru/stylu komunikacyjnego, który jest rozpoznawany jako „mówienie po nauczycielsku”. Językowy materiał badawczy, pozyskany z ankiet, wywiadów i komunikatów badanej grupy, został poddany analizie semantyczno-pragmatycznej (z perspektywy socjolingwistycznej). W zasobie omawianego profesjolektu można zrekonstruować trzy profile leksykalno-semantyczne związane z wykonywaniem wskazanego zawodu (profesjonalizmy, neologizmy znaczeniowe, mikroteksty formuliczne) oraz zidentyfikować istotne pola znaczeniowe, m.in. nauczanie, jego organizacja i dokumentacja, miejsce i czas pracy, osoby w interakcji edukacyjnej, formuły „rozgrywek” komunikacyjnych.

 

mgr Katarzyna Wojtowicz (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego)

katarzyna.belczacka@doctoral.uj.edu.pl

 

System pojęciowo-terminologiczny dotyczący przymiotnika w podręcznikach do języka polskiego dla szkół podstawowych. Analiza komponentu informacyjnego i ćwiczeniowego

 

Wystąpienie stanowi przykład  badań empirycznych, których przedmiotem są podręczniki do kształcenia polonistycznego. Autorka dokona oglądu podręczników najpopularniejszych serii wydawniczych, skupiając się na ich komponencie informacyjnym i ćwiczeniowym. Głównym celem prezentowanego opracowania jest opis systemu pojęciowo-terminologicznego dotyczącego przymiotnika. Komponent informacyjny w podręcznikach szkolnych zestawiono z propozycją przedstawioną w kompendium „Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole”, a także w niewielkim stopniu z dydaktyką akademicką. W drugiej części wystąpienia zaprezentowana zostanie warstwa ćwiczeniowa.

 

prof. dr hab. Oleksandr Volkovynskyi (Uniwersytet Narodowy imienia Iwana Ohienki, Ukraina)

Еволюція польського і українського медійного мовлення в соціокультурних аспектах (Ewolucja mowy mediów polskich i ukraińskich w aspektach społeczno-kulturowych)

brak abstraktu

dr hab. prof. UAM Marta Wrześniewska-Pietrzak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

martaw-p@amu.edu.pl

 

Jak i po co badać znajomość leksyki języka polskiego u g/Głuchych uczniów?

 

Proponowane wystąpienie ma na celu zaprezentować TEST LEKSYKA PJM-PL – narzędzie diagnozujące znajomość leksyki w języku polskim oraz w migowym (PJM), które zostało opracowane w ramach projektu grantowego „Inkubator Innowacji Społecznych Generator Dostępności” realizowanego z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020, który współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Zakładanym adresatem opracowanego rozwiązania są uczniowie niesłyszący II etapu edukacyjnego (zatem uczniowie klas 4-8). Dobór adresata był podyktowany obserwacją ograniczonych możliwości dalszego kształcenia (także zawodowego), które ma uczeń g/Głuchy. Pod uwagę brane było także to, iż wybór dalszej drogi edukacyjnej wiązał się z koniecznością dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb i możliwości językowych ucznia (dobra znajomość języka polskiego w piśmie vs. niewystarczająca znajomość języka polskiego; biegła komunikacja w PJM vs. niewystarczająca znajomość PJM). TEST LEKSYKA PJM-PL to narzędzie funkcjonujące w postaci aplikacji komputerowej, które opracowane zostało przez interdyscyplinarny zespół. W jego skład wchodziły osoby zajmujące się glottodydaktyką, surdoglottodydaktyką (nauczaniem języka polskiego jako obcego dla g/Głuchych), lingwistyką migową, a także psycholog zajmujący się diagnozowaniem g/Głuchych dzieci i młodzieży w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Ponadto zadania testowe dla polskiego języka migowego (PJM) konsultowane były z CODA – natywnym użytkownikiem PJM, który jest również natywnym użytkownikiem języka polskiego. W czasie wystąpienia przedstawiona zostanie koncepcja testu, scharakteryzowana zostanie też jego budowa, sposób powstawania, a także funkcjonalność tej aplikacji testowej. Ponadto ukazane zostaną perspektywy zastosowania aplikacji TEST LEKSYKA PJM-PL w przestrzeni edukacyjnej oraz psychologiczno-pedagogicznej. Z uwagi na to, że centralnym tematem wystąpienia będzie narzędzie diagnostyczne, zostaną ukazane swoiste dla opracowanego TESTU LEKSYKA PJM-PL etapy budowania narzędzia i jego składowe elementy (w tym przede wszystkim etap pilotażu i normalizacji testu na grupie zarówno słyszących, jak i niesłyszących uczniów szkół podstawowych z klas 4-8), nieobecne najczęściej w testach pozwalających oceniać poziom znajomości języka polskiego jako obcego. Tłem rozważań będzie obecna sytuacja uczniów g/Głuchych kształcących się w ośrodkach dla niesłyszących w Polsce, a także badania prowadzone nad dostosowaniem ESOKJ do polskiego języka migowego (PJM).